Erkan Saka
İNSAN GİBİ
Deyim ve atasözleri günlük yaşamımızdaki konuşmalarda sık sık kullanılır. Günlük yaşamın dışında anlatımı güçlendirmek için siyasi , akademik , eğlendirici metin ve konuşmalarda da deyimlere ve atasözlerine sıkça rastlarız. Bu kalıplaşmış sözler hayatımızın bu kadar içinde, bu kadar fazla yer alıyorsa kullanıcılar bazılarında değişikliğe gitme hatta tedavülden kaldırılmasını sağlama hakkımız vardır. Bu yazıda kalıplaşmış sözlerdeki cinsiyetçiliği inceleyeceğiz. Kadın ve erkeklerin fiziksel-duygusal farklarına dayanarak geçmişte birtakım sözler söylenip kalıplaşmış ve bunlar ne yazık ki günümüzde de hala kullanılmakta.
‘’Adam gibi’’ ifadesi ilk duyuşta ne ifade eder? Bir şeyin sağlam bir kararlılıkla , düzgün ve layıkıyla yapılmasını çağrıştırdığına hiç şüphe yok. Fakat adam kelimesi erkek birey için kullanılır. Buradan da kadın bireyin bir işi layıkıyla yapamayacağı sonucu çıkar ki kesinlikle gerçeği yansıtan bir yargı değildir. Aynı şekilde ‘’kız gibi ağlama’’ ‘’kadın/karı gibi dedikodu yapma’’ ifadeleri de vardır. Burada da toplumda zayıflık göstergesi olan özellikler tamamen kadına atfedilmiştir.
Atasözlerine bakacak olursak en dikkat çekeni ‘’kızını dövmeyen dizini döver’’ ifadesidir. Bu sözü duymayan , bilmeyen yok denecek kadar azdır. İçeriğine bakıldığında kız çocuğunun dayakla terbiye edilmesi gerektiği , eğer edilmezse kötü sonuçlara yol açacağı anlatılır. Tamamen korkunç ve hiç geçerlilik kazanmamış bir ifadedir. Dayakla terbiye kız-erkek hiçbir canlı için uygulanmamalıyken özellikle kız çocuğu için böyle bir sözün söylenmiş olması sosyologlar tarafından incelenmesi gereken bir vakadır.
Yukarıda verilen örnekler bu tarz sözlerden yalnızca birkaçıdır. Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Türk dili incelendiğinde Avrupa ve Doğu dillerinden farklı bir özelliği görülür. Dilimizde cinsiyet yoktur. İngilizce 3. Tekil şahıs he/she/it şeklinde cinsiyetlere ayrılırken Türkçe yalnızca ‘’o’’ şeklinde ifade edilir. Dil özelliği olarak bile bu tarz hassasiyetlere sahipken yukarıda anlatılan söylemleri kullanmak utanç vericidir. Reklamlarda , siyasilerin konuşmalarında , komik skeçlerde cinsiyetçi deyimler ve söylemlerin kullanımı devam etmektedir. Bu sayede de cinsiyetçi söylemler toplumsal bellekte her gün yerlerini tazelemektedirler.
Bu duruma karşıt kampanyalar da yapılmaktadır. Önyargıları yıkmak ve cinsiyetçiliği ortadan kaldırmak için televizyon , gazete gibi medya organlarında son yıllarda reklamlar yayınlanmaya başladı. Umuyoruz ki bu reklamların sayılarının artmasıyla toplumsal bilinç güncellenecek ve cinsiyetçi söylemler ortadan kalkacaktır. Kadın gibi , adam gibi değil insan gibi yaşamak için bu bilince ulaşmak şarttır.
