Ceren Ataş
Çeviri: Elif Nilay Nalbant
Metnin orijinali/ kaynak: 4 verification case studies from #IJF16
Craig Silverman ve Josh Stearns, Uluslararası Gazetecilik Festivali’nde uzmanlık seviyesinde 4 örnekle doğrulama araçları ve teknikleri hakkında bilgi verdi.
San Bernardino Yerel Merkezi, Google Maps Ekran Görüntüsü
İnternet ve sosyal medya sahte resimler, videolar ve uydurma hikayelerle çevrili. Böyle bir durumda, bilgiyi doğrulamaya yarayan araçları ve teknikleri bilmek, gazeteciliğin en önemli bölümlerinden biri.
Elbette bunun kolay bir yolu yok. Uluslararası Gazetecilik Festivali’nde bu yıl, BuzzFeed Kanada editörü ve Emergent.info’nun kurucusu Craig Silverman ile Verification Junkie kurucusu ve Geraldine R Dodge Vakfı basın direktörü Josh Stearns, kendi görüşlerini, dört örnek olayı detaylandırarak katılımcılarla paylaştılar. Silverman ‘’Bazen dumanı namlusunda bir silah görürsünüz. Çoğu zaman ise hikaye o kadar net değildir, her ayrıntı hikayeyi farklı noktalardan yansıtır, gerçeğin ne olduğunu görebilmek size kalmıştır.’’ şeklinde konuştu.
Resimleri Doğrulamak
Geçtiğimiz yıl, İngiltere’nin önde gelen haber organizasyonlarından biri, Rusya’da çekilmiş fotoğraflara dayalı bir hikaye yayınladı. Hikayede, büyük bir mağazada çalışan iki kadın çıplak şekilde karlar içinde fotoğraf çekildiği, sonuç olarak her iki kadının da kovulduğu iddia ediliyordu. Silverman, ‘’Bu gerçekten yaşandı mı, anlamak istedim. Çünkü biliyorum ki, farklı bir dilin konuşulduğu bir ülke kaynaklı herhangi bir hikaye, başka bir dile çevrildiğinde ve o coğrafi bariyerler aşılmaya çalışıldığında farklılaşıp mahvolabiliyor.’’ şeklinde sözlerine başladı.
Peki bu durumu nasıl anlayacağız?
İlk adım, bu hikayenin temelini oluşturan fotoğrafları tersine araştırma, ilk olarak kaynaklandığı yeri bulabilmeye çalışma. Silverman, birçok veritabanını aynı anda araştırıp, fotoğrafın herhangi birine daha önce yüklenip yüklenmediğini anlamaya yarayan Google Chrome eklentisi RevEye’ı önerdi.
RevEye sayesinde fark etti ki, fotoğraflar İngilizce haberden bir ay önce Rusça bir websitesinde yayınlanmıştı.
RevEye eklentisinin çalışma yöntemi. Mirror.co.uk websitesinden ekran görüntüsü.
Silverman, Rusça orjinal haberi çevirdikten sonra farketti ki hikayede ne kadınların mağazada çalıştığı, ne de işlerini kaybettiği geçiyordu. Ayrıca fotoğrafların kredisi için belirtilen isim de farklıydı: Gene Oryx.
‘’Buradan anlıyoruz ki, haberler arasında bir problem var ve hangisinin gerçek olduğunu anlamak bize düşüyor.’’ diye konuştu Silverman. Sonra başka bir Google Chrome eklentisi, Storyful Multisearch’ü kullandığından bahsetti. Storyful Multisearch sayesinde Instagram, Spokeo, Tumblr, Twitter, Vine ve YouTube’u aynı anda tarayıp, iki haberde kredi verilen iki farklı fotoğrafçı ismine ulaşıp ulaşamayacağına bakacaktı.
Storyful Multisearch araştırması sonucunda yalnızca İngilizce yazılan haberdeki fotoğrafçının fotoğrafları eşleşiyordu. Ancak Rusça yazılan haberdeki fotoğrafçının diğer sosyal medya hesaplarındaki fotoğraflar, haberde geçen fotoğraflara da daha çok benzerlik gösteriyordu. Silverman, Rus fotoğrafçıyla bağlantıya geçti. Rus fotoğrafçı İngilizce haberin yalan olduğunu, fotoğrafların kendisine ait olduğunu orjinal fotoğrafları e-mail ekinde göndererek Silverman’e açıkladı. Kendisinin doğru söylediğinin başka bir kanıtı olarak da Exif datalarına erişim izni verdi.
Silverman bu durumu ‘’İnsanlar temel verileri bile kolaylıkla manipüle edebiliyorlar, bu tecrübe bir uyarıdır’’ şeklinde anlattı.
Exif dataya, neredeyse her sosyal ağa yüklenen resim sahiptir, orjinal kaynağı bulabilmeye ve doğrulamaya yarar. ‘’Tamamen ücretsiz bazı araçları kullanarak, çok da vakit harcamayarak İngilizce haberin yalan olduğunu anlayabildik’’ şeklinde konuştu Silverman.
Doğrulama Adımları
Tersine resim sorgulama
Exif data için araştırma
Hikayedeki kaynakların isimlerini araştırma
Hikayedeki resimlerin ilk olarak nerede kullanıldığını bulmaya çalışma.
Doğrulama Araçları
RevEye
Google Translate
Storyful MultiSearch
Google Search
Exif Viewer
E-posta
İnsanları Doğrulamak
Geçtiğimiz Aralık ayında California, San Bernardino Yerel Merkezi’nde evli bir çift 14 yaşında bir çocuğu öldürdü, 22 yaşında bir genci yaraladı. Haber merkezleri hikayeyi hızla yayınladı ve görgü tanıkları aramaya başladı.
Ancak Marie Christmas, Marie Parker ve Marie Port takma adlarını peyderpey kullanan Twitter kullanıcısı @jewymarie, haber merkezlerini kandırmaya karar vermişti. Stearns, bu örnekle her gazetecinin görgü tanıklarını sorgulaması ve şüphe duyması gereken noktaları sıraladı.
Stearns ‘’Görgü tanığı olduğunu iddia eden bu sahte insanlar, genelde zaten haberlerdegeçen ayrıntıları verirler; olay mahallinden olay yaşanmadan önce birkaç defa geçtilerse de, oradaki birkaç ayrıntıyla konuşmalarını süslerler.
Peki gelecekte bunun tekrar yaşanmaması için ne yapmalıyız?’’ dedi.
Haberciler, sözde görgü tanığının iddiaların yalan olduğunu Twitter hesabına bakarak anladılar. Stearns’e göre; görgü tanığını habere bağlamadan önce atılması gereken ilk adım, kullanıcının Twitter paylaşımlarına bakıp hikayede bahsettikleriyle örtüşüp örtüşmediğini anlamaktı. Bu noktada Twitter Advanced Search, kullanıcının eski tweet’lerini kolayca sıralayabildiği için çok yararlı bir araç olarak öne çıkıyor.
‘’San Bernardino’yu araştırın, sözde görgü tanığının Twitter hesabındaki tweetlerin nereden atıldığını, saat kaçta atıldığını araştırın. Daha önce böyle ‘troll’ tweetler atıp atmadığını araştırın. Birçok yolu var.’’ şeklinde konuştu Stearns.
Kullanıcıların ‘sosyal ayak izlerine’ bakmak da oldukça önemli. Herhangi bir websitesindeki biyografisini kontrol etmek, kullanıcı adını diğer sosyal ağlarda aratmak, kimleri takip ettiğini ve kimler tarafından takip edildiğini bulmak işinizi kolaylaştıracaktır.
Stearns, bu noktada MentionMapp’i önerdi. MentionMapp, araştırdığınız insanın kimin hakkında konuştuğunu ve konuştuğunu görmenizi sağlıyor; böylelikle sohbeti ve insanları haritalayabilmenizi sağlıyor.
Followerwonk da bir Twitter için bir başka yararlı araç. Followerwonk, Twitter kullanıcılarını bölgeye göre sıralıyor, bu sayede kullanıcıların ‘haber hikayesi’nin bir parçası olup olmadığını daha iyi anlayabiliyorsunuz.
Stearns’e göre Marie Port, suç mahallini adam gibi tarif bile edemiyordu. Silahlar ateşlenirken saklandığını söylediği yer, coğrafik olarak mümkün değildi. Tabii bu konudaki tecrübeli isimler Google Maps, Flickr ve Panoramio gibi fotoğraf servislerini kullanarak, dünyanın başka bir ucunda bile olsalar suç mahallini yerlisiymiş gibi tarif edebilirler.
Stearns ‘’Birçok gazeteci Marie Port’a telefonla ulaşmaya çalıştı ancak onun bir telefonu olmadığını iddia ettiler. Halbuki Marie Port sürekli tweet atıyordu?’’ şeklinde konuştu.
Adımlar
Eski tweet’lere bakmak
Sosyal ayak izlerine ve biyografisine bakmak
Haber mahallini iyi öğrenmek
Telefon etmek
Hislerine güvenmek
Araçlar
Twitter Advanced Search
MentionMapp
Followerwonk
Google Maps
Google Resimler ve Flickr
Videoyu Doğrulamak
2012, YouTube’da dramatik bir video yüklendi. Videoda bir kadının arka bahçesine yıldırım düşüyordu ve ateş topları çıkarıyordu. Oldukça nadir rastlanan bir doğa olayıydı bu, insanların hemen ilgisini çekti. Ama sahte miydi?
Olayı araştıran Silverman, videoyu yükleyen YouTube hesabının gerçek gibi görünse de fazla geçmişinin olmadığını farketti. Videoda da kadın hakkında pek bir ayrıntı yoktu, nerede olduğundan bahsetmiyordu. Elde avuçta yalnızca kadının yıldırım düştüğündeki heyecanlı bağırışı vardı.
Böyle durumlarda Spokeo çok yararlı bir araç. Spokeo sayesinde ABD’deki insanların adres detaylarına ulaşılabiliyor. Spokeo kullanarak ulaşılan sonuçta videonun sahibi gibi görünen Rita Krill’in New York, Pennsylvania, Arizona ve Florida’da yaşıyor olabileceği ortaya çıktı.
Seçeneklerden biri her Rita Krill’i telefonla aramaktı, ancak aramayı daraltmak için başka seçenekler de vardı.
Videodaki görsel ve işitsel ipuçları durumu netleştirebilirdi, bu olayda sallanan palmiyeler ve yüzme havuzu ‘Muhtemelen New York ve Pennsylvania’yı eleyebiliriz’ anlamına geliyordu.
Ayrıca videonun gerçek olabilmesi için, kalan bölgelerden birine elbette yıldırım düşmüş olmalıydı. Bu durumda eğer Naples, Florida’da bir Rita Krill varsa, bu bölgeye videonun yüklendiği zaman aralığında bir yıldırım düşmüş olmalıydı.
Hava durumu verilerini tarihe göre sıralayan Wolfram Alpha bu konuda bize yardımcı olabilir. Orjinal video 5 Ekim’de yüklenmişti. Wolfram Alpha’da ‘’5 Ekim 2012, Naples Florida’da hava durumu’’ diye arattığımızda ise gerçekten de o tarihte bir yıldırım düştüğünü görüyoruz.
Silverman, o zaman dilimindeki tweetleri de kontrol etti ve Florida’ya yıldırım düştüğü ile ilgili yerel haberlerle de karşılaştı. ‘’Naples’daki Rita’nın doğruluğu ile ilgili neredeyse emin gibiydik. Yapılacak tek bir şey daha vardı; Google Maps ve Spokeo’yu kullanarak, Rita Krill’in evinin yerine bakmak.’’
Eve baktıklarında yüzme havuzunun ve ağaçların konumu, videodaki ile eşleşiyordu.
‘’Bu durumda videoyu yükleyen isme, bölgedeki hava durumuna, evin konumuna bakacak olursak; bu Rita Krill, doğru Rita Krill’di. Son olarak onu telefonla aramalıydık.’’
Silverman, telefon konuşmasında kadının ‘konuştuğuna çok memnun’ olduğundan bahsetti. Çok duygusal konuşuyordu, gayet kişisel olarak yaşadığı tecrübeden bahsediyordu, bir önceki Marie Port örneğine nazaran oldukça inandırıcıydı.
Kadın ayrıca ağacın yıldırım düştükten sonraki fotoğrafını, Exif datası ile birlikte e-postaladı. Görünen o ki, Rita Krill doğru söylüyordu.
Adımlar
Videoyu kim, ne zaman çekti?
Tarih ve mekanla ilgili, video bize neler söylüyor?
Araçlar
Spokeo
Wolfram Alpha
Twitter Search
Google Maps
Telefon
Sahte haberi tanımak
ABD’deki başkanlık seçimlerinde Süper Salı olarak adlandırılan ön seçimlerden bir gün önce, birebir New York Times haberi gibi görünen ve senatör Elizabeth Warren’ın Bernie Sanders’ı desteklediğini iddia eden bir haber yayınlandı.
Haber sahteydi, New York Times haberi paylaşan websitesinin sahibine haberi geri çekmesine yönelik bir mektup yolladı. Ancak haber çoktan internette yayılmış, video 48 saatte 58.000’den fazla izlenmiş, Facebook’ta 40.000’den fazla paylaşılmıştı.
Böyle bir konudaki sahte haber oyları kaydırabilir ve demokrasinin işleyişini etkileyebilirdi. Üstelik böyle bir sahte haber, gerçek dünyayı etkileyen ilk örnek de değildi.
Geçtiğimiz yıl sahte bir Bloomberg haberi Twitter’ın 30 Milyar Dolar karşılığında devredildiğini yazdı, Wikileaks ise 2012’de dönemin editörü Bill Keller’ın organizasyonu desteklediğine dair sahte bir New York Times haberi yayınladı.
Bir haberin sahte olup olmadığını anlamak için haberin URL’sini kontrol etmek en hızlı ve en kolay yolu. Bernie Sanders haberi CloneZone kullanarak yapılmıştı, Bill Keller haberi New York Times URL’lerine göre bambaşka bir adres içeriyordu, Bloomberg haberi ise bloomberg.market isimli sahte bir siteden yayınlanmıştı.
Stearns’ün değindiği başka bir nokta da, haber metninin sağladığı ipuçları. Yazım hataları, üsluptaki ve yazım stilindeki gariplikler, sahte imza gibi birçok ipucu, haberin sahteliğini gösterir.
Ve aynı fotoğraflar ve videolarda olduğu gibi, hikayenin kaynağını ve ilk kimin paylaştığını bulmak bu konuda bize bilgi verir. Örneğin sahte Bill Keller haberi ilk olarak Wikileaks hesabından paylaşılmıştı, Twitter hesabı olarak gösterilen @NYTKeIIer hesabında L harfi yerine büyük ‘ı’ harfi kullanılmıştı.
Bu konudaki başka bir güçlü teknik de, ilk paylaşan websitesinin kimin adına kayıtlı olduğuna bakmak. Bill Keller haberini paylaşan kimse, websitesini New York Times’ın websitesindeki isimlerle aynı şekilde kaydettirecek kadar zekiydi; atladığı tek nokta, New York Times’dan çok çok sonra kaydettirmiş olmasıydı.
‘’Son adım ise websitesinin kaynak kodlarını deşmek olacaktır’’ şeklinde konuştu Stearns, ‘’Tabii ne aradığınızı bilmiyorsanız, bu o kadar da kolay iş değildir’’. Başlık ve alt başlıkları kodlayan satırlar bir takım anormallikler, sahtesi yapılan websitesine göre farklılıklar gösterebilir.
Adımlar ve araçlar
URL’yi kontrol etmek
Yazım stilini kontrol etmek
İlk kimin paylaştığına ulaşmak
Sitenin kimin adına kayıtlı olduğuna bakmak
Kaynak kodları kontrol etmek
Erkan Saka
Yorum ekle