Av.Faruk Çayır: “Türkiye’de İnternet’in 25 yılında İfade Özgürlüğü…”

Av.Faruk Çayır/Ankara Barosu ve Alternatif Bilişim Derneği

Bu gün internetin 25. Yılında yaşamımıza getirdiği yenilikler ve internetin günlük hayatımızda yapmış olduğu katkılardan bahsediyoruz. Ancak Türkiye’de son 10 yıl içerisinde ciddi bir internet sansürü, engellemeler ve yasaklar ile karşı karşıyadır.

Türkiye’ de 2008 yılında video paylaşım siteleri Youtube’ a erişim yaklaşık 2 sene engellendi, yine bir diğer video paylaşım sitesi Daily Motion’ da uzun bir dönem mahkeme kararıyla kapalı kaldı.

Yine çeşitli gerekçelerle kapatılan siteler arasında Mysapce, İmgur, WordPress, blogger gibi internet siteleri de yer aldı. Ancak daha çok günlük hayatımızın bir parçası haline dönüşen twitter’ ın birden fazla kez erişimin engellenmesiyle internet sansürlerinden etkilenir olduk.

Türkiye’de her geçen gün erişim engelleri ve sansürün sıklaşmasıyla birlikte, throttling (yani internetin boğazını sıkmak) uygulamalarıyla internet hızı yavaşlatılarak herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın internet sitesine erişim engellenebiliyor.

Yaklaşık 2 yıldır internet ansiklopedisi Wikipedia’ ya erişim engelli durumda.

Bunun yanında trajikomik bir şekilde Youtube’ un engellenmiş olduğu dönemde “ben de VPN ile erişiyorum, demek ki siz de girebilirsiniz” güzellemesi yapılan ve yaşanan tüm bu erişim engellememeleri ve sansüre karşı daha çok kullanılmaya başlayan sanal özel ağ-VPN servislerine erişim de yine BTK tarafından engellenmiş durumda.

Engelliweb’ in açıklamış olduğu istatistiklere göre 2008 yılında 835, 2011 yılı 6506, 2013 yılı 15418, 2014 yılında T.İ.B. tarafından 17.000 internet sitesine erişim engellendi ve toplamda 60.000 e yakın internet sitesine erişim engellendi.

2015 yılında hazırlanan Avrupa konseyi raporuna göre 110.000 web sitesine ve yaklaşık 17.000 bağlantı adresine Türkiye’ de erişim engellendi.

Hali hazırda Türkiye ne kadar web sitesi ve bağlantı adresine erişim engeli kararı verilmiş olduğunu bilmiyoruz. Çünkü Türkiye’ de hangi internet sitesine, hangi mahkeme kararına dayanılarak erişim engeli kararı verildiğinin istatistiğini derleyen Engelliweb isimli internet sitesi dahi yaklaşık 2 yıldır engellenmiş durumda!

Geçen haftalarda bir ülkenin konsolosluğu Türkiye’de telefon ve internet kullanımının güvenli olmadığı gerekçesi ile telefon ve bilgisayarlarına VPN kurmaları yönünde tavsiyelerde bulundu. Bu durum dahi Türkiye de internet kullanımının geldiği son noktayı özetlemektedir.

2013 yılında 5651 sayılı yasada yapılan değişiklikle ifade özgürlüğünün önünde engel teşkil eden ve büyük tartışmalara rağmen eklenen 8-A maddesi ile BTK’ ya geniş yetkiler tanındı. Başbakanlık veya ilgili Bakanlıkların talebi üzerine Başkan tarafından mahkeme kararı olmaksızıniçeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı verilebilmektedir. Yine bu maddenin 3. bendine göre “verilen erişimin engellenmesi kararları, ihlalin gerçekleştiği yayın, kısım, bölüm ile ilgili olarak (URL, vb. şeklinde) içeriğe erişimin engellenmesi yöntemiyle verilir. Ancak, teknik olarak ihlale ilişkin içeriğe erişimin engellenmesi yapılamadığı veya ilgili içeriğe erişimin engellenmesi yoluyla ihlalin önlenemediği durumlarda, internet sitesinin tümüne yönelik olarak erişimin engellenmesi kararı verilebilir.

680 sayılı OHAL Kanun Hükmünde kararnamesinin 27. Maddesine göre 2559 sayılı Kanunun ek 6 ncı maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “Polis, sanal ortamda işlenen suçlarda, yetkili Cumhuriyet başsavcılığının tespiti amacıyla, internet abonelerine ait kimlik bilgilerine ulaşmaya, sanal ortamda araştırma yapmaya yetkilidir. Erişim sağlayıcıları, yer sağlayıcıları ve içerik sağlayıcıları talep edilen bu bilgileri kolluğun bu suçlarla mücadele için oluşturduğu birimine bildirir.”  Bu değişiklik ile sosyal medyada bir jurnalcilik ve korku havası oluşturulmuş durumda. Yapılan her paylaşımın takip edileceği ve şikayet edilebileceği korkusu ifade özgürlüğünü tamamen ortadan kaldırmıştır. OHAL KHK’sı ile yapılan bu düzenleme ile ifade özgülüğü ve internet özgürlüğünün engellenmesine yasal bir serbesti getirilmiştir. Bunun sonucu olarak 2 yıldır muazzam bir şekilde baskı ortamı yaratılarak sosyal medya paylaşımları nedeniyle net olmamakla beraber 38.000 kişi gözaltına alınıp hakkında dava açılmıştır.

Ayrıca son günlerde yaşanan Facebook’ un kullanıcı verilerini kötüye kullanması skandalı, Türkiye’ de sosyal medya platformlarının tek boyutlu kullanıldığı göz önüne alındığında kullanıcıların algoritmik manipülasyonlara ve kişisel verilerinin kötüye kullanılmasına daha fazla açık olduğunu göstermektedir.  Toplumumuzda sosyal medya kullanıcıları arasında eşitsizlik artmakta, popülizm uğruna iktidar yanlısı ve askeri söylemlerle toplumsal kutuplaşma artılmakta, yalan haberler ile bu kutuplaşma perçinlenmektedir.

Tüm bunlar da yetmezmiş gibi torba yasa ile RTÜK kanununda değişiklik yapılarak İnternette yayın yapmak isteyen medya hizmet sağlayıcılara üst kuruldan yayın lisansı, bu yayınları internet ortamından iletmek isteyen platform işletmecileri yayın iletim yetkisi almak zorunluluğu getirildi. Üst Kuruldan alınan geçici yayın hakkı ve/veya yayın lisansı bulunmayan ya da bu hak ve/veya lisansı iptal edilen gerçek ve tüzel kişilerin yayın hizmetleri RTÜK tarafından tespit edilirse,  RTÜK’ün talebi üzerine sulh ceza hakimi tarafından içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesine karar verilebilecektir.

Bu düzenleme ile muhalif medya yayınlarına, internet üzerinden görüntülü günlük olay ve durum değerlendirmeleri yapan gazetecilere, periscope, hatta facebook’a,  lisans alma zorunluluğu getirilmekte, kişilere evlerinde ve iş yerlerinde adeta televizyon kanalı kurma zorunluluğu getirilmektedir.

Avrupa Komisyonu İnternet Kullanıcıları İçin İnsan Hakları Rehberi ve B.M. İnternette İnsan Hakları Ve İlkeleri Şartı açık olarak; uluslararası sözleşmelerde yer alan insan haklarını ve temel özgürlüklerini güvence altına alan tüm yükümlülükler internet kullanımı bağlamında da geçerlidir. Bu bağlamda, ifade özgürlüğü, bilgiye erişim, toplanma özgürlüğü, özel hayatın korunması ve kişisel verilerin korunması haklarının savunulmasıyla ilgili diğer tüm haklar internet ortamında da korunacaktır. İnternet bugün, düşünce ve ifade özgürlüğünün gerçekleştiği öncelikli iletişim alanı haline gelmiştir; aynı şekilde, müdahale edilmeden, sansürlenmeden bilgi edinme ve haber alma hakkının özgürce kullanılabildiği en önemli platformdur. Dahası, internet herkesi bir yayıncı haline getirmekte, bu yönüyle iletişimi demokratikleştirmekte ve kamu yararının ortaya çıktığı ayrıcalıklı iletişim ve etkileşim platformuna dönüşmektedir. İşte bu yüzden, internetin evrenselliği, bütünlüğü, açıklığı ve çok sesliliği söz konusudur.

AİHM ve Anayasa Mahkemesinin kararları dikkate alındığında “İnternet modern demokrasilerde başta ifade özgürlüğü olmak üzere temel hak ve özgürlüklerin kullanılması bakımından önemli bir araçsal değere sahip bulunmaktadır. İnternetin sağladığı sosyal zemin kişilerin bilgi ve düşüncelerini açıklama, karşılıklı paylaşma ve yaymaları için vazgeçilmez niteliktedir. Bu nedenle düşünceyi açıklamanın günümüzde en etkili ve yaygın yöntemlerinden biri haline gelen internet ve sosyal medya araçları konusunda yapılacak düzenleme ve uygulamalarda devletin ve idari makamların çok hassas davranmaları gerektiği açıktır.

Yapılan kanuni düzenlemeler, alınan kararlar ve yapılan uygulamalar demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırıdır. Temel hak ve özgürlüklerden olan ifade özgürlüğüne ilişkin alınan engelleme kararları ölçülü olmadığı gibi, en temel hak ve özgülüklerden ifade özgürlüğünün amacına uygun şekilde kullanılamaz hale koyan ve etkisini ortadan kaldıran bir sınırlama olup temel hak ve özgürlüklerin özüne dokunduğu açıktır.

Geçen yıl aralık ayında kaybettiğimiz, Türkiye’de interneti ilk kullanan ve Türkiye’de ilk web sayfasını kuran kişilerden biri olan,  internetin babası, Doç. Dr. Mustafa Akgül hocanın ”internet yaşamdır” sözünü bir kez daha hatırlatıyoruz. İnternet hak savunucuları ve tüm internet kullanıcıları açık, özgür, sansürsüz, güvenli internet için bir araya gelmeli ve ortak mücadele alanları yaratmalıdır