Erkan Saka
KRİPTO PARALAR ÜLKELER İÇİN NE İFADE EDİYOR?
Özellikle 2017 sonlarındaki olağanüstü yükselişten sonra, kripto para üzerindeki ilgi giderek artmaya başladı. Bu açıdan bakıldığında başta bitcoin olmak üzere kripto paraların daha çok bireysel yatırım aracı olarak değerlendirildiğini görüyoruz. Ancak blockchain sisteminin sunduğu olanaklar ile sadece bireyler değil ülkeler de kendi ekonomik planlarına kripto para birimlerini dahil etmeye başladı. Aşağıda ele alacağımız birkaç örnekte, kripto paraların ülkelerin ekonomik ve siyasi zorlukların üstesinden gelmek için bu sistemden nasıl faydalanmaya çalıştıklarını inceleyeceğiz.
Petra – Venezuela:
Venezuela uzun bir süredir hiper enflasyon ve nakit sıkıntısı nedeniyle zor dönemler geçiriyor. Ülkenin para biriminin değeri her geçen gün düşüyor ve bu nedenle halk gıda ve ilaç problemi yaşıyor. Hatta öyle ki bir dönem McDonald’s menülerinden patatesi bile çıkarmak zorunda kalmıştı. Mevcut problemler karşısında Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, kötü giden ekonomiyi düzeltmek ve uluslararası finansmanı artırmak hedefiyle Şubat 2018’de Petra adlı petrol destekli bir dijital para üretimine başladı.
Ethereum blok zinciri üzerine kurulan ve dünyanın ilk somut karşılığı olan Petra, Venezuela’nın küresel ekonomiye bağlantısı olarak görülüyor. Maduro’ya göre, bu kripto paranın ülkenin ekonomisini güçlendirmesi ve ulusal para birimi Bolivar’a alternatif olması bekleniyor. Maduro’nun hedefi 100 milyon varil petrol rezervinin desteklediği 100 milyon Petra ihraç etmek. Petra ile birlikte duyurulan Petra Gold’un altın ve pırlanta rezervleriyle desteklendiği de yine Başkan Maduro’nun yaptığı açıklamalar arasında.
Petra’nın ekonomiye yapacağı katkı kadar mevcut siyasi problemleri getirdiği zorlukları aşmaya yapacağı katkı da önemli olacak gibi duruyor. Nitekim Başkan Maduro’nun 3 Aralık 2017’de yaptığı açıklamada ‘Petra’nın ABD tarafından uygulanan mali ambargonun üstesinden gelmeye yardımcı olacağını’ belirtmişti.
Venezuela lideri Nicolas Maduro’ya göre, token satın almak için 171.000 şirket ve kişi kayıt yaptırdı. Ve ön satışların ilk gününde 735 milyon dolara ulaştığı ve şu anda bu rakamın 5 milyar dolar olduğu söyleniyor. Ancak bu rakamlar, resmi bir kayıt içermiyor.
Öte yandan ABD Başkanı Trump Petra alım satımını ABD vatandaşlarına yasaklarken, Petra ticaretinin Maduro hükümetine destek sayılacağının altını çiziyor. Aynı şekilde Rusya ile Venezuela arasında yapılacak iş birliklerinde de Petra’nın para birimi olarak kullanılma görüşmeleri devam ediyor. Venezuela devlet dairelerinde Petra kullanımının başlaması, yeni para birimini uluslararası kullanım kadar ülke içinde kullanımının da yaygınlaştırılması çalışması olarak görmek mümkün.
Petra için bir önemli gelişme de Çin’in en büyük kredi derecelendirme kuruluşlarından Dagong Global Credit Rating tarafından geldi. Kuruluş’un Venezuela’nın petrol destekli kripto para birimi olan Petra’ya (PTR) ilişkin yayınladığı raporda, kripto para birimi “küresel para birim sisteminin temel değerlerine dönmesine yardımcı olabilir” yorumuna yer veriliyor. Petra’nın Venezuela’nın ekonomisine yardımcı olup olmayacağı konusunda yorum yapılmazken, petrol destekli bir kripto biriminin ihraç edilmesinin herhangi bir somut varlık tarafından desteklenmeyen Bitcoin gibi diğer kripto para birimlerinden farklı olduğuna vurgu yapılıyor.
Venezuela’nın bu girişimi ‘küresel para sisteminin kusurlarının sistemin temel değerine dönebilmesi için nasıl düzeltileceği konusunda faydalı dersler’ içeriyor. Ülkenin petrol rezervlerine sahip olmasının, Petro’nun spekülasyondan korunmasını sağlayacağı belirtiliyor. Raporda ayrıca Bretton Woods sisteminin çöküşünden beri, uluslararası para birimi sisteminin ABD doları tarafından hakim olduğuna dikkat çekiliyor:
‘Kredi krizinin sık görülmesi ABD doları cinsinden uluslararası rezerv para birimi rolünü etkin biçimde oynatmanın yetersizliğinin bir göstergesidir. Bu koşullar altında, Petra yeniliği, tüm ülkeler için, maddi zenginlik tarafından desteklenen ve sınır ötesi ödemeler ve uluslararası finansman için iyi olan yeni para birimi biçimlerini keşfetmek ve denemek için yararlı dersler sağlayabilir.‘
Kaynaklar:
https://kriptoparahaber.com/petro-kripto-para.html
https://www.dunyahalleri.com/amerikan-vatandaslarina-venezuelanin-kripto-parasi-yasak/
https://news.bitcoin.com/venezuela-to-use-the-petro-to-buy-auto-parts-from-russia/
https://uzmancoin.com/petro-turkiye-venezuela/
Merit – Liberland:
Liberland, Sırbistan ve Hırvatistan arasında kalan ve 2015 yılından beri bağımsızlık mücadelesi veren bir ülke. Liberland; bitcoin, bitcoin cash ve ethereum’un yanı sıra kendi kripto parası Merit türünden bağış alıyor. Özel sermaye para birimi olarak kabul edilen Merit, dolara sabitlenmiş durumda. Ülkeye vatandaş olabilmek için -ülkenin kurucusu Vit Jedlicka da dahil olmak üzere- en az 10.000 Merit bağış yapmak gerekiyor. Şu ana kadar ise 500 bin kişi Liberland vatandaşlığına başvurdu.
Ülkenin hikayesi ise sadece kripto paralar açısından değil, politik açıdan da oldukça ilginç. Öyle ki bölgenin sınırları 90’lardaki Yugoslav iç savaşının sonunda yeniden oluşturuldu ve bölge Sırbistan’dan Hırvatistan’a geçti. Ancak Hırvatistan’ın bölgeyi istememesi üzerine Sırbistan tekrar devreye girdi. Daha sonra her iki ülke farklı nedenler ileri sürerek bölgeyi topraklarına dahil etmek istemediklerini açıkladı.
Eski ekonomist Vit Jedlicka, bölgeye gönüllü olmasının ardından 2015 yılında üç arkadaşıyla birlikte bölgede yeni bir bayrak dikti ve Jedlicka arkadaşları tarafından başbakan seçildi.
Bu gelişmeler sonrasında Hırvatistan ile Liberland arasında gerilim de hız kazandı. Hırvatistan, sınırlarında silahlı kişilerin olduğu gerekçesiyle bölgeye ayak basan herkesi tutuklayacağını açıkladı ve 2015’ten beri yaklaşık 100 kişi tutuklandı. Jedlicka ise para cezasına çarptırıldı.
Bölgede bu gelişmeler yaşanırken Liberland’ın uluslararası anlamda da birçok kişiden ve ülkeden destek görmeye başladı. Jedlicka kendisine destek veren kişilerden yatırım alarak ve kitle fonlama yöntemi ile fon toplayarak pasaportları bastırdı. Ülkede vergi ödeme zorunluluğu ve silah kontrolü bulunmuyor. Ülkenin yasal sistemi ise blockchain temelli olacak, vatandaşlıklar dijital anlaşmalarla verilecek. Başlangıçta ülkenin para biriminin bitcoin olması planlanıyordu. Ancak son yapılan açıklamada Liberland’ın Merit ismi verilen kendi token’ını basacağı belirtildi.
Jedlicka’ya göre ulusun özgün bir para birimine ihtiyacı var ve bu paranın düzgün şekilde gelişebilmesi için doğru teşvikleri yaratmak gerekiyor. Merit ülkenin gelişimine katkı sağlayan insanları ödüllendirmek amacıyla kullanılacak. Ülke için iş görüşmeleri e-mail ve Skype üzerinden yapılıyor. Ülkenin sayıları 100’ü bulan kanun yapıcıları farklı ülkelerde yaşıyor. Yine aynı şekilde ülkenin altyapı ve mimari çalışmaları diğer ülkelerde yaşayan mimarlar tarafından yapılıyor. Ülkede yalnızca diplomasi, güvenlik ve adalet hizmetleri devlet tarafından sunulacak, diğer tüm hükümet organları serbest pazar şeklinde ve anayasa tarafından yürütülecek. Jedlicka bu üç ana hizmetin ülkenin üretiminin %2-3’ünden fazla tutmayacağı görüşünde ve bu nedenle vergilendirme miktarı da bu çerçevede seyretmeli. Vatandaşlık ücretleri uzun bir süre daha ülkenin ana gelir kalemi olmaya devam edecek.
Kaynaklar:
https://coin-turk.com/liberland-kendi-kripto-parasini-basacak
Sovereign – Marshall Adaları:
Marshall Adaları hükümetinden iki yetkilinin Şubat 2018’de Bloomberg’e verdikleri röportaja göre ülke kendisine ait bir kripto para geliştirmeyi ve bunun için bir ICO kampanyası düzenlemeyi planlıyor. Parlamentonun da kabul ettiği planla geliştirilecek kripto para isminin de Sovereign (SOV) olacağı belirtiliyor. Sözlük karşılığı olarak ‘hükümdar, imparator, bağımsız ülke’ anlamına gelen Sovereign aynı zamanda artık kullanımda olmayan, basıldığı dönemde bir sterline karşılık gelen ve altından yapılma bir İngiliz maden parası.
Ülkede şu anda resmi para birimi olarak Amerikan doları kullanılıyor. Hükümet yetkililerine göre Sovereign basıldıktan sonra dolarla birlikte tedavülde olacak. Ayrıca düzenlenecek ICO kampanyasıyla SOV aynı zamanda yatırımcılara dağıtılacak. 2018 yılının sonlarına kadar faaliyete geçmesi beklenen SOV, ülkenin uzun vadeli ihtiyaçlarına yönelik umutlar taşıyor.
SOV’un geliştirme çalışmaları İsrailli Neema şirketiyle birlikte yapılıyor. ICO ile 24 milyon SOV piyasaya çıkarılacak ve bunların yarısı hükümete yarısı ise Neema’ya gidecek. 6 milyon SOV’un uluslararası yatırımcılara satılması hedefleniyor. SOV ile elde edilecek gelirin küresel ısınmanın etkilerini azaltmaktan, ABD’den ülkede yürüttüğü nükleer testlerin sonuçlarından etkilenen insanlara destek olmaya kadar birçok sorunun çözümüne kaynak yaratması bekleniyor. Ülke aynı zamanda 2,4 milyon SOV’u da yerleşik halka dağıtmayı planlıyor. Ülkenin bugünkü nüfusu 53.000 ve gelecekte SOV’un vergi ödemekten market alışverişine kadar her alanda kullanımda olması umuluyor.
Kaynaklar:
https://coin-turk.com/milli-kripto-para-furyasina-bir-ulke-daha-katiliyor
Estcoin – Estonya:
Bilindiği gibi Dijital inovasyon konusunda Estonya bir hayli aktif. Kendi vatandaşı olmayan bireylere e-vatandaşlık imkanı sağlayan ilk ülke olan Estonya, bu uygulama ile birlikte kişilere bankacılık, vergilendirme, online şirket kurma/yönetimi gibi avantajlar sunuyor.
Projenin başındaki isim Kaspar Korjus bu girişimin “sınırları olmayan dijital bir toplum” oluşturma amacıyla başladığını belirtiyor. Şu ana kadar 154 ülkeden 33438 kişi e-vatandaşlık için başvurdu ve e-ikametçi tarafından 5033 şirket kuruldu. Estonya Cumhurbaşkanı Kersti Kaljulaid, Temmuz 2017’de yaptığı bir açıklamada Estonya halkının “tek gerçek dijital toplum” olduğunu belirtmişti. Vatandaşlar seçimler de dahil olmak üzere hemen hemen tüm resmi işlerini online ortamda yürütebiliyor.
Projeyi yürüten isimler e-ikamet ekosistemi için yapılacak bir ICO ile e-vatandaşlar ve ülke arasındaki iş birliğinin artacağı görüşünü savunuyor. Sadece ekonomi açısından da ziyade, e-vatandaşların birlikte yapabilecekleri şeylerin sayısı arttığında topluluk ruhunu daha çok benimseyecekleri üstünde duruluyor.
Ethereum’un kurucusu Vitalik Buterin de estcoin girişiminin blockchain temelli olacağı için akıllı kontratlar ve diğer uygulamaların da kullanımını kolaylaştıracağı görüşünde.
Her ne kadar Estonya’nın bir Avrupa Birliği üyesi olması nedeniyle projenin önünde birtakım hukuki ve ekonomik önlemler bulunsa da, Estonya’nın dijital inovasyon konusundaki girişimlerinin devamı gelecek gibi gözüküyor. Korjus’un konu ile ilgili bu sözleri tüm bu beklentileri özetler nitelikte: “Değişim geliyor. Kripto tokenleşme biz katılsak da katılmasak da dünyanın doğasını değiştirecek, bu yüzden öncü olmamızı garantiye almalıyız ve bu durum hali hazırda Estonya’da gerçekleşiyor.”
Kaynaklar:
https://coin-turk.com/estonya-milli-kripto-parasini-basacak
https://www.wired.co.uk/article/eu-bank-estonia-eresident
https://kriptokoin.in/estonyadan-milli-kripto-para-estcoin/
Katalonya
Estonya’nın e-vatandaşlık uygulaması ve kendi kripto parasını üretme planları 2017’de bağımsızlığını ilan eden Katalonya için de bir örnek olmuş durumda. İspanya’daki yerel bir gazetede Ekim 2017’de çıkan habere göre Katalan dijital bürosu SmartCatalonia yöneticisi, dijital vatandaşlık planlarını incelemek üzere Estonya’ya birkaç ziyaret gerçekleştirmiş. Aynı kaynak, Ethereum’un kurucusu Vitalik Buterin’in de konu ile tavsiyelerini Katalan yöneticilerle paylaştığını belirtiyor: Buterin’e göre sanal ikametgah platformu için ICO düzenlenmeli ve sistemin gelirleri bu yöntem kullanılarak karşılanmalı. Geliştirilecek bir ICO ile birlikte e-ikamet sistemi dahilinde yeni bir kripto para finanse edilebilir. Buterin ayrıca bu yöntem ile topluluğun tamamen bağımsız olacağı ve merkez bankasının yetki kapsamının dışında hareket edilebileceği görüşünü savunuyor.
Kaynaklar:
https://coin-turk.com/katalonya-kripto-parali-sisteme-mi-geciyor
https://koinbulteni.com/katalonya-bagimsizlik-sonrasi-kendi-kripto-parasini-yaratacak-3886.html
Zimbabwe
Siyasi ve ekonomik zorluklarla mücadelede çözümü kripto paralarda bulan ülkeler Venezuela ile sınırlı değil. Güney Afrika da ülkede yaşanan darbeden sonra kurtuluş için çözümü kripto paralarda arıyor. Kripto paralar; ödemeler, gümrük ve havale işlemleri, operasyonel işlemler gibi alanlarda denendi. Kasım 2017’de Golix’te de Bitcoin fiyatı neredeyse %10 arttı. 2008 Kasım’ında ülkedeki yüzde 79,6 milyarlık enflasyon oranı, ülkedeki kötü ekonominin önemli bir göstergesi. Golix’e göre Bitcoin fiyatı 13 bin 499 $’a kadar yükseldi. Aynı dönemde bu rakam Bitcoin’in uluslararası fiyatının neredeyse iki katıydı.
Bu artışın en önemli nedenleri arasında ülkedeki politik kriz ve Zimbabwe’deki para dolaşımının azalması gösterilebilir. Zimbabwe’nin milli bir para birimimin olmaması da yaşanan bu durumu daha da şiddetli hale getirdi. Hiper enflasyon sonrasında ülkenin milli para birimi artık değersiz hale gelince 2009 yılında hükümet, ABD Doları ve Güney Afrika randı gibi birkaç farklı para birimini denedi. Golix verileri, bir ayda yapılan işlemlerin toplam değerinin 1 milyon $’ı aştığını gösteriyor. 2016 yılının sonunda ise bu rakam sadece 100 bin $ idi.
Golix’te dijital para birimini satan kişilere, elektronik ortamda ABD doları ile ödeme yapılıyor. Ancak bu para ancak hatırı sayılır bir ödeme karşılığında kara borsada nakit paraya dönüştürülebiliyor.
15 Kasım’daki verilere göre bir “elektronik” dolar, yaklaşık 8 Güney Afrika randı satın alabiliyordu.
Kaynaklar:
http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42014475
https://uzmancoin.com/zimbabwe-bitcoin-2/
https://koinbulteni.com/darbeden-sonra-zimbabwede-bitcoine-yogun-ilgi-4550.html
https://kriptoparahaber.com/zimbabve-kripto-para-sektoru.html
https://www.ccn.com/zimbabwes-only-crypto-exchange-aims-for-a-national-digital-revolution/
https://coinmarketcap.com/currencies/bitcoin/#charts
