Tuğana Yalçın’dan Black Mirror yorumları…

BLACK MIRROR – 1.SEZON 3.BÖLÜM

İnsanlar hayatları boyunca çoğu şeyi merak eder ve bazen görünmez olup merak ettikleri şeylerin gerçeklik durumunu gerçek halleriyle öğrendiğini hayal eder. Fakat teknolojinin bu kadar ileri düzeyde olmayışı bu durumu günümüzde pek mümkün kılamamaktadır. Black Mirror’ın bu bölümünde insan hafızası ele alınarak eleştirel bir bakış açısı getirilir. Bu bölümde, insanların hayatlarını devam ettirirken her gördüklerini  ya da anılarını kaydedip tekrar izleyebildikleri, aynı zamanda bu anıları başkalarıyla paylaşmalarını sağlayabililecekleri bir teknoloji (multimedyalara aktararak) geliştirilmiştir. Bu cihaza Grain adı verilir. Genel olarak hafızamız verileri eskiden yeniye doğru sırlayarak biriktirir. Ve çoğu zaman çok eski olan verileri bir süre sonra unutur. Bireylerin hafızaları çoğu zaman keder, hüzün, acı gibi durumları ortaya çıkarmaktan çekinir, görünür olsun istemez. Hatırlasada gizlemeye çalışır. Kendimizi mutlu, eğlenceli, gülen halimizle hatırlamak ve hatırlatmak isteriz  bu yüzden bu anlarımız daha görünür olarak yerlerini alır. Örneğin sosyal medyada hiç bir zaman üzgün bir fotoğraf paylaşmayız, bizi diğer insanların böyle görmesinden kaçınır dururuz. Ancak Grain adı verilen bu teknoloji sayesinde hiç bir anımız gizli kalmamaktadır. Dizide Liam adındaki bir adam karısıyla birlikte bir partiye gider. Bu partide karısının bir çok arkadaşıyla tanışma fırsatı bulur. Fakat bu arkadaşlarının (Jonas)  birisinin hal ve hareketleri Liam’ın hoşuna gitmez ve karısıyla bu adam arasında bir şeyler olduğunu düşünmeye başlar. Eve döndüklerinde bu durum yüzünden karısıyla kavga eder. Liam’ın eşi Jonas ile eskiden sevgili olduklarını söylesede bu Liam’a yetmez ve daha çok sorgulamaya başlar. Sabahın erken saatlerinde Jonas’ın evine giden Liam, Jonas’ın Grainindeki bütün anıları sildirmeye zorlar ve silme işlemi sırasında ise gördüğü resimlede Liam eşiyle olan evliliklerinin nasıl bir yalan olduğunu görme fırsatı yakalar. Aynı zamanda eşi tarafından aldatıldığını görmüş olur. Eve döndüğünde olayları gerçekliğiyle eşine anlatan Liam evliliğini bitirme kararı alarak eşiyle yollarını ayırır. Hayatlarımızda her zaman teknolojinin olumlu yanlarını görmekteyiz. Keşke benim hakkımda ne düşündüğünü bilsem, keşke onun yanına ışınlanabilsem ne yapıyor görsem ya da keşke onun zihnini okusam benim hakkımda ne düşünüyordur dediğimiz binlerce an olur hayatlarımızda. Ama hepimiz bilirizki bunlar imkansız ve gerçekleşmeyecek isteklerden başka bir şey değildir. Oysaki bu durumlardan herhangi biri, dizide olduğu gibi gerçekleşse yüzleşmek istemediğimiz durumlarla karşı karşıya kalabiliriz. Ve bu hayatlarımızdaki büyük yol ayrımlarına kapı aralayabilir. Diğer bir açıdan bakacak olursak da zihinimizde biriken ve yaşadığımız anılar, her gördüğünü kayıt altına alan bir cihaz, bireyin yanlış herhangi bir durumu yapma ve gerçekleştirme olasılığınıda oldukça aza indirebilir. Çünkü hayatları tamamen ulu orta izlenebilecek bir birey için yanlış yola girmek asla gizli kalamayacak bir durum olarak yerini alır. Bu bölüm bizlere acaba bütün gerçekleri bilmek ister miydik yoksa istemez miydik sorusuna eleştirel bir bakış açısı sunmaktadır. Şimdi iki farklı soruyu kendimize yöneltebiliriz. Hafızamızdaki yada başkalarının hafızalarındaki anıları ve anları açık seçik bir şekilde görmek bizi ve karşı tarafı yalan söylemekten alıkoyacağı için iyi mi? Yoksa beklemediğimiz durumlarla karşılaşabileceğimiz ve insanlara güven duygumuzun kırılıp hayatımızla ilgili büyük kırılma noktaları yaşamak zorunda kalabileceğimiz için kötü mü? Karar sizin…

———

BLACK MIRROR – 3.SEZON 3.BÖLÜM (SHUT UP DANCE)

Bu bölüm gündelik hayatta sıkça karşımıza çıkan özellikle de son zamanlarda oldukça sorgulanan bir durumu ele almaktadır. Bireylerin özel hayatlarının mahremiyetinin sosyal ortamda ne kadar mümkün olabileceğinin bir eleştirisi niteliğindedir.

Kenny dizinin ana karakteridir. Tipik bir ergen olarak karşımıza çıkmaktadır. Kenny fast food restaurantında çalışır. Genellikle arkadaşları tarafından aşağılansada olukça iyimser biridir. Kenny laptopunu virüsten temizlemek isterken indirdiği program aracılığıyla laptopu heckerlar tarafından heklenir ve porno videoları izlerken farkında olmadan laptopunun kamerası aracılığıyla videoya alınır ve kamera ile çekildiği video ile tehdit edilmeye başlanır. Kenny kendini odasında oldukça huzursuz ve güvensiz hisseder ve numarasını hackerlar ile paylaşmak zorunda kalır. Hackerların verdiği görevleri sırasıyla yapmak zorundadır. Çünkü öbür türlü porno izlediği video insanlarla internet üzerinden paylaşılacaktır. Bu durumla karşılaşan tek kişinin Kenny olmaması ise dizideki ilginç bir durumdur. Özellikle statü olarak üstte olan insanların (Ceo, avukat vb.) hayatlarındaki çeşitli özel (gizli) videolara erişen hackerlar diğer insanlara da aynı durumu uygulamaktadır. Hackerların verdiği görevlerde banka soymaktan, adam öldürmeye kadar farklı suçlar yer alır. Kenny ve diğerleri her görevi yerine getirsede yinede hackerlar tarafından ifşa olmaktan kaçamazlar. Bu bölümden hareketle gizli sandığımız, mahrem bir alan olarak düşündüğümüz odamızın bile ne kadar ulaşılabilir ve erişebilir olduğu açıkça ortadadır. İnsanların tehditlere adam öldürmelere kadar uzanan suçları işlemekteden çekinmeden korkusuzca kendi statülerini korumak ve saygınlıklarına zarar vermemek için yaptıkları suçlar açıkça ele alınır. Oysaki üzücü olan durum saygınlık ve toplumdaki güven algılsı tek bir tuş ile yerle bir olabilmektedir. Günümüzde insanların sahip olduğu bu sosyal sermaye belirleyici bir etken olarak işlev görmektedir. Üretici firmaların çeşitli ürünlerini insanların ihtiyaçları doğrultusunda telefon yada bilgisayarın mikrofon ya da kameralarından dinlenip izlenilerek tüketicinin gözünün önüne getirilmesi artık sıkça rastlanan bir durumdur. Örneğin internette araştırdığımız bir ürün herhangi bir başka şeyler araştırırken sürekli karşımıza çıkmaktadır. Peki bu nasıl mümkün olabilir? Şirketler bunu nasıl görebilir? Tabikide geniş data verileri ile mümkün olmaktadır. Her bilginin hızlıca ulaşılabildiği, anında yayıldığı günümüzde hiç bir şey gizli kalmamaktadır. Bu sebepledir ki artık insanlar bilgisayarlarının kameralarına çeşitli objeler, stikerlar yapıştırmaktadır. Gündelik hayatımızı düşünelim, evimizin kapısından adımımızı attığımız andan itibaren çevredeki kameralar tarafından izlenmeye başlanıyoruz. Özel sitelerdeki, apartmanların içindeki, sokaklardaki, caddelerdeki, alışveriş merkezlerindeki kameralar sürekli bizi içine hapsetmektedir. Kameralar suçluyu, zanlıyı, hırsızı yakalamak için güzel bir araç olarak kulağa hoş gelir  ve bireylerin bu sayede kolaylıkla bulunması sağlanabilir. Öte yandan insanlara sürekli sizi izliyoruz yanlış tek hareketinizde cezalandırılırsınız mekanizması üreterek insanların itaat etmesini, söz dinlemesini, kurallara uymasını meşru kılar. Buradan baktığımızda suç işleyen insanları bulmak için güzel bir fırsatken, insanları sürekli izlemek çok da insanlara özgürlük sağlayan bir durum olmasa gerek. Teknolojinin bu kadar hayatlarımıza dahil olduğu bir zamanda, bizlerin hayatları gerçekten nasıl gizli kalabilir? Gelişen teknoloji hayatlarımızı hapsetmekte, iznimiz olmadan verilerimize kolaylıkla ulaşabilmekte ve bunu hızlıca yayabilmektedir. İnsanlar kendilerini korumaya çalışsalarda bir yerden sonra mahremiyet kavramı yok olmaktadır. Günümüzde sosyal medya, telefon, bilgisayar ve her türlü teknolojik eşyadan uzak durmak imkansız görünüyor. Ama bu durum da sık sık özel hayatın gizliliğini ihlal ediyor. Ve özel hayatımız, mahrem dediğimiz alan yerle bir oluyor.

———

BLACK MIRROR – 4.SEZON 2.BÖLÜM (ARKANGEL)

Black Mirror’ın diğer bölümleri gibi bu bölümde oldukça ilginç ve gündelik hayata eleştiri niteliğindedir. Arkangel bölümü anne-kız ilişkisini ele almaktadır. Hepimizin bildiği gibi ailelerimiz sürekli bizleri koruma ve kollama görevini kendilerine sorumluluk bilirler. Kötülüklerden korumak, doğru insanları hayatımıza katmak gibi tutumları hayatımız boyunca sürer gider. Bu durumun pozitif yanının ağır basmasıyla birlikte bu bölümde negatif yanı incelenmektedir.

Maria bir annedir. Sara adındaki kızını sürekli koruyup kollamak ve göz önünde tutmak ister. Sara’nın küçüklüğünde parkta kaybolmasıyla annesi büyük bir telaşa düşer ve kızını bulduktan sonra onu daha çok koruması gerektiğini düşünür. Bu sebeple yeni üretilen bir teknolojinin kızı üzerinde denenmesine izin verir. Bu teknolojiyle çocuğun kafasına yerleştirilen çip ile çocuğunun bütün bilgilerine (sağlık durumu, konumu) kolaylıkla ulaşır. Çip sayesinde bireyin gördüğü her şey ipad cihazını elinde tutan kişi tarafından kolaylıkla görülmektedir. Dizide anne rolündeki Maria, kızının doğru ve yanlış, iyi ve kötü ayrımını yapamayacak olduğunu düşünmesi üzerine Sara’nın dünyanın sadece pembe tarafını görmesini sağlar ve bu durum oldukça sorunlu süreçlere sebep olur. Sara’nın her kötü durumla karşılaştığında Maria vasıtasıyla ekranda filtreleme uygulaması kullanılarak Sara’nın bu kötü durumları görmesi engellenir. Sara’nın köpek havlamasını görmesini, savaş dizilerini görmesini, kan görmesini engeller. Bu bir süre sonra Sara’nın bireysel hayatının kısıtlanmasına, kişisel özgürlüğünün azalmasına, hayatın gerçeklerinin farkında olmamasına sebep olur. Çünkü okuldaki arkadaşları bunları görebilirken ve Sara’nın görmediğini bildikleri için de onunla dalga geçerler. Oysaki çocuklar küçük yaşlarından itibaren düşe kalka, bazı şeyleri görerek tecrübe ederek gerçeklerin farkına varırlar. Örneğin, bir çocuğun sıcak bir çaydanlığa elini sürmemesi gerektiğini, dokunduğunda ve eli yandığında tecrübe ederek öğrenmesi ve buna bağlı olarak bir daha yapmaması gerektiğini anlaması ilk deneyimiyle öğrenilir. Fakat gerçek hayattan koparılan, hayatın acılarıyla karşılaşmayan birey, ne kadar gerçek hayattan uzaklaştırılsada elbet bir gün hayatın siyah yüzüyle karşılacaktır ve o zaman durum bölümdeki gibi büyük bir acıya sebep olacaktır. Dizide Sara’nın erkek arkadaşıyla tanışmasından sonra her şeyi denemek istemesi ve kendini durduramaması, annesine yalan söylemesi büyük ölçüde gerçek hayatla geç tanışmasından kaynaklanmaktadır. Süreç sonunda Maria kızını kontrol etme durumundan kendini alı koyamamakta, Sara ise annesi tarafından cihazla kontrol edildiğini anladığında annesinin yüzünde cihazı kırarak çıldırma boyutuna ulaşır ve evden kaçar. Sonuçta Maria’nın aşırı kontrolcü tutumu kızının ondan kopmasını, gerçek hayatı geç tanımasını ve evden ayrılmasına sebep olarak sonuçlanır. Kendi hayatlarımızı düşünelim, yıllarca ailelerimiz, büyüklerimiz bizlere yapmamamız gereken şeyleri söyler dururlar, bizlerse onları dinlemeden bildiğimizi yapmaya çalışırız çünkü uzaktan duyduğumuz nasihatlar bizim içimizdeki isteği yok etmez ve ancak çok yapmak istediğimiz şeyi yapıp sonucunda negatif bir sonuçla yada üzücü bir durumla karşılaştığımızda bunu tecrübe edip ders çıkarabiliriz. Ailelerimiz buradan hareketle bizlere özgür bir birey olma şansını vermelidirler. Doğruyu-yanlışı, iyiyi-kötüyü ayırt etme becerisini yaşayarak ve görerek anladığımız zaman hem olgunlaşabiliriz hemde kendimiz olma şansını elde edebiliriz.

Ailelerin baskıcı tutumları, kontrol düşkünlükleri çocukların her yaşta bireysel hürriyetlerinin yok olmasına sebep olur. Bu durumda çocuk ve aile arasında çözülmesi zor durumlara kapı aralanmakta ve kalıcı kayıplara yol açmaktadır.