Erkan Saka
İnternetin Kötü Adamı Yahoo: Bu tarihi şirket nasıl oldu da internet kültürünün beceriksiz kötü adamı haline geldi?
Yahoo Answers için iyi bir bilgi kaynağı demek zor olabilir. Pazartesi sabahı ana sayfasında kullanıcılar tarafından belirlenen sıraya göre yer alan sorulardan bazıları şöyleydi: Demokrat Partinin zaman içinde bir tür soykırım başlatıp başlatmayacağı, Prens Harry ve Meghan Markle’ın gerçekten âşık olup olmadıkları, neden küçük köpeklerin hep en agresif tipli köpekler oldukları ve burnunuza en son yanlışlıkla giren şeyin ne olduğu.
Buna rağmen bu ayın başlarında Yahoo tarafından “popülerliğini kaybettiğinden” öte pek de tatmin edici olmayan bir açıklamayla sitenin 4 Mayıs itibarıyla internetten silineceğinin bildirilmesi genel bir infiale ve nostalji dalgasına neden oldu. The Verge, Yahoo Answers’ın 16 yıllık operasyonu içinden “Bir karıncayı öldürmek yasal mıdır?”, “Denizkızı olmak için gerçekten işe yarayan bir büyü var mı?” gibi klasikleri de içeren bir “en iyiler” derlemesi hazırladı. Buzzfeed “yaşarken öldü, gereksizce ve salakça” sloganıyla internet sitesine ağıt yaptı. Twitter ekran görüntüleriyle doldu taştı; en tanınmış e-posta haber bültenlerinden biri Yahoo Answers için bir anma çizim dizisi yayınlamaya başladı. Yahoo’da 2005- 2007 arası çalışan bir web tasarımcısı olan Andy Baio, Twitter’da şu mesajı paylaştı: “Yahoo en iyi yaptığı şeyi yapmaya devam ediyor: inanılmaz derecede büyük miktarda internet tarihçesini, 30 günlük ihbar süresi ile siliyor.”
Baio’nun Yahoo’da çalıştığı dönemde Yahoo Answers şirketin en başarılı projelerinden biriydi. “Aktivite hacmi olağanüstü miktardaydı. Çok yüksek kalitede bir içerikti denemez, büyük bir kısmı dandikti. “Diğer yandan, bunların silinmesi, insanların sorularına nasıl cevap aradıkları ve bilgi sağlamaya çalıştıklarına dair çok ciddi bir arşivi kazıyıp atmak demek. Baio 2013’te kendisinin hazırlayıp Yahoo’ya sattığı Upcoming adında bir web sitesinin iki haftadan daha kısa bir ihbar süresi ile ölmeye mahkum edildiğine tanık olmuştu. Yıllar içinde birçok insanın ilk havalı kişisel web sitelerini yaptıkları GeoCities, bir neslin alt-kültürler bazında arama yapılabilen ilk listserve ve forumlara katıldığı Yahoo Groups ve Tumblr üzerindeki tüm NSFW içeriği de silinmişti.
Birçok teknoloji şirketi çeşitli yatırımlar yapıp, zaman içinde bu aldıkları şirketleri kapayabiliyorlar. Birçok teknoloji şirketi kullanıcılar tarafından oluşturulmuş içeriği fazla tezahürata mahal kalmadan silebiliyor. Ve birçok teknoloji şirketi de kullanıcılarının bilgilerini silecekleri yerde biraz fazla sahip çıktıkları için problemlerle karşılaşabiliyor. Ancak, tek bir teknoloji şirketi yanlış kararlar, anlaşılamayan niyeti ve internet üzerinde bir şeyler paylaşmış insanların duygularına karşı sonsuz bir umursamazlık içindeki hali nedeniyle büyük bir infial yaratmış ve süregelen bir espriye dönüşmüştür.
Yahoo’nun hissedarı Verizon Media adına konuşan bir yetkili bana e-posta ile yaptığı beyanda müşteri ihtiyaçlarının “birinci sınıf güvenilir içeriğe eşine rastlanılmamış bir talep olan” bu dönemde hızla değiştiğini ve Verizon’un “yüksel kaliteli gazetecilik ve profesyonelce oluşturulmuş içerik” üzerinde yatırım yapacağını açıkladı. Yahoo Answers’ın arşivlenmek yerine neden toptan ortadan kaldırıldığına dair ise cevap vermekten kaçındı.
Sektörde neredeyse 30 yıldan sonra Yahoo, kötü adam olarak bilinir hale geldi. University of Waterloo’da internet tarihçisi olarak çalışmakta olan Ian Milligan’a göre, bu noktada Yahoo’nun en karakteristik özelliği “tarihi kayıtlara verdikleri inanılmaz zarar” oldu. Bu etiketi herhangi tek bir şirketin kendi başına hak edip etmemesine gelince, bu sonuncu olay Yahoo’nun değişmeye niyeti olmadığını gösteriyor.
Bir zamanlar Yahoo genç ve çok zengindi. Stanford’dan sınıf arkadaşı Jerry Yang ve David Filo tarafından 1994’te kurulduğunda, Yahoo milyonlarca insan için internete açılan ilk portaldi. Arama motorlarının ortaya çıkmasından önce, internet dünyasının biçimsiz “herşeyselliğine” rehberlik yaparak internetin biraz daha yönetilebilir ve “tanıdık” olmasını sağlıyordu. 1997’de $70,4 milyondan 2004’te $3,5 milyar olmak üzere reklam gelirleri büyüdükçe büyüdü.
1990’ların sonlarına doğru, internet değişmeye başlıyordu. Statik sayfalardan oluşan ve kullanıcıların dikkatinin istenilen yere yönlendirilebildiği dönemin yerini topluluk tarafından oluşturulan içerik ve etkileşim sağlayan uygulamaları ile alan Web 2.0 dünyasında Yahoo da yerini bulmaya çalışıyordu. Zenginlik içinde yüzen Yahoo en doğru çözümün bir dolu şirket almak olduğuna karar verdi. Baio o günleri “Sosyal uygulamalar ağızlarını sulandırıyordu.” şeklinde tarif ediyor. “Kendileri açısından üstüne reklam ekleyebilecekleri içeriği en ucuz şekilde elde edebilecekleri yöntem buydu.” İçeriği kullanıcılar üretsin, sen paraları say.
Yahoo’nun bu yaklaşım doğrultusundaki ilk şirket alımı 1999’da $3,6 milyar ödeyerek aldığı GeoCities oldu. Kendini bir Yahoo hayranı olarak tanımlayan Kudüs’teki Hebrew Üniversitesinde medya araştırmacısı ve doktora adayı CJ Reynolds’a göre bu alımda: “GeoCities kullanıcısı başına $100’dan fazlasını ödediler. Hala internet tarihinin en pahalı alımlarından biridir.” Reynolds, GeoCities ile Yahoo arasındaki ilişkiyi ve sitenin o dönemdeki kullanıcıları ile kurumsal devin iş menfaatleri arasındaki kültür çatışmasını incelemiş. (Bu satışın arkasından kullanıcılar Yahoo’nun kullanım şartlarını eleştiren “Musallat olan” adında çok büyük ve başarılı bir boykot gerçekleştirdiler.) On yıl sonra, bir dizi başarısız entegrasyon denemesi ve sinerji sağlamak için yapılan sönük çalışmaların ardından Yahoo pes etti. Reynoılds GeoCities’e ait son derece basit web sayfalarını barındırmanın maliyetini bilmenin zor olduğunu fakat muhtemelen çok pahalı olmayacağını ifade ediyor, “GeoCities’i kapatmak eski, demode ve Yahoo markası ile güçlü bir eşleşmesi olmayan bir ürünü kaldırmak için tercih edilen bir yöntemdi.”
Yahoo 2005’te kendini bir Web 2.0 alım çılgınlığına kaptırarak, bu dönemde Baio’nun takvim sitesi olan Upcoming’i, aktif kullanıcı topluluğu ile tanınan fotoğraf paylaşım uygulaması Flickr ve kullanıcıların kendi etiketlerini ve içeriklerini organize etmelerine imkan sağlayan Delicious’ı aldı. Flickr’ın kurucularından Caterina Fake tarafından Yahoo’nun kendi bünyesinde yer alan kuluçkada çalışmak üzere işe alınan web geliştiricisi Maciej Ceglowski bana kendini Bizans İmparatorluğunun son dönemlerinde gibi hissettiğini söyledi. O noktada Yahoo’nun kocaman bir tarihi, kocaman bir varlığı vardı ama gidecek bir yeri yoktu.
Konuşmasına bir an ara veren Ceglowski yeni bir deyimle devam etti. “1950lerdeki şeffaf, bir köşesinde bir kuru üzüm, bir tarafında tavuk budu olan Jell-O jölelerini hatırlar mısınız? İşte Yahoo bir parça bunlara benziyordu. İçinde birbiriyle alakası ya da net bir planı olmayan küçük parçalar barındırıyordu.”
Yahoo, bu jölenin kuru üzümü olan Delicious’ı Youtube’un kurucularından Chad Hurley ve Steve Chen’e sattı. Onlar tarafından bir pazarlama şirketine rehin verilen şirket önce bir arama motoru optimizasyonu uzmanına, daha sonra da 2017’de yalnızca $30.000’a Ceglowski’ye satıldı. O zamandan beri bir müze olarak duruyor. (Flickr’ı satın alan şirket SmugMug 2019’da fotoğrafları toptan silmeye başlarken Upcoming’i 2017’de Yahoo’dan geri almayı başaran Baio arşivli bir versiyonu koruyor. )
Aslında, Yahoo’nun kötü imajı 15-20 yıl önce en sevilen şirketleri satın almasından kaynaklanıyor olabilir. İnsanların değer verdikleri, sahipleri bir mega şirkete satmamış olsaydı çok daha ilginç bir geleceğe sahip olabilecek havalı şirketleri bulup topladılar. Ceglowski daha da buruk bir benzetme ile devam etti: “Yahoo her şeyi cam kapılar arkasına kilitledi ve öylece bırakıp gitti.” Sonra da gülerek ekledi: “Bir gün hepsini almayı umuyorum. Size tüm söyleyebileceğim bu.”
Yahoo Answers yok olmadan önce bir grup gönüllü on milyonlarca soru ve cevabı arşivlemeye çalışıyor olacak. Internet Archive’dan Jason Scott’un liderlik ettiği The Archive Team adında bu iş için bir araya gelen bir gruba bağlı yüzlerce insanın bilgisayarında milyonlarca sayfayı WARC denen sıkıştırılmış-web-arşiv dosyaları olarak kaydeden özel bir program çalışmakta. Bununla beraber, Scott’un ekibi toplamda kaç sayfa var olabileceğini bile bilmiyor. Şu ana kadar 110 milyon soru – cevap kaydettiler. Scott: “Hepsini kaydedebilmeyi çok isterim ama hiçbir zaman tam olarak bilemeyeceğiz.”
Archive Team’in daha önce hatırı sayılır miktarda Yahoo içeriği kurtarmış olması önemli bir avantaj. Ekibin en büyük ve en karışık koruma projesi 2009’da GeoCities’in kurtarılmasıydı. Scott: “İnanılmaz zor bir işti. Ne kadar büyük olduğu hakkında hiçbir fikrimiz yoktu. Sekiz terabayt olduğu ortaya çıktı. Sadece birini alabildik, o da dokuz ayımızı aldı.” dedi. Gerçekleşen en son büyük çaplı kurtarma ise Yahoo Groups‘taki farklı hayran gruplarının kendi üyelerinin yarattığı kurgu içeriğini kurtarmak için ortaya koydukları büyük gayretti. Yahoo Groups Hayranlar Topluluğu Kurtarma Projesi liderlerinden biri olan Doranwen tepkisini “Bir şeyler ortadan kayboluverince dayanamıyorum.” şeklinde ifade etti. Yahoo Groups yanan bir bina olsaydı, Doranwen Yüzüklerin Efendisi, Sims ve X-Men topluluklarına ait binlerce mahlaslı hikâyeyi kurtarıp dışarı çıkmış olurdu. Daha sonra, başka hayranların 300.000 grup daha kurtarmalarına yardımcı oldu. (Bir öğretmen olarak öğrencilerinin hayran-kurgu takma adını bilmelerini istemediği için isminin gizli kalmasını rica etti.)
Bütün bu durum aslında biraz komik, daha çok çaresizlikten kaynaklanan bir komiklik. Yahoo ilk servetini statik web sayfalarına verilen reklamlardan kazanmıştı. Daha sonra, ikinci servetini insanların yarattığı içeriğe verilen reklamlardan elde etmek istedi. Bunun Yahoo’yu bu paylaşımları sonsuza kadar muhafaza etmeye borçlu bırakıp bırakmadığı tartışılabilir. Bununla birlikte, Yahoo Answers, Yahoo Groups, ve Geocities’teki tüm içerikten vazgeçse bile Yahoo’nun en azından kendi boş zamanlarında bu içeriği korumaya çalışan arçivcilere yardımcı olacak bir yaklaşımda içinde bulunması beklenirdi.
Maalesef durum bunu yansıtmıyor. Yahoo arşivcilere toplamda kaç sayfa bulunduğu gibi temel bazı bilgileri sağlayabilirdi – ama sağlamıyor. Gönüllülerin otomatik olarak bloklanmasını da engellemeye çalışabilirdi. Yüzlerce bilgisayar yıllardır erişilmemiş sayfaları açmaya başlayınca Yahoo’nun sistemi bunu bir saldırı ve şirketin kaynaklarını tüketen bir tehdit olarak algılamış olabilir. Pratikte arşivciler işlerini bir an önce bitirebilmek için acele ederlerken kendilerini çalışmanın büyük bir kısmında dışarı atılmış olarak buluyorlar. Bu durum, milyonlarca farklı siteden oluşması nedeniyle Yahoo Groups Kurtarma Projesinde çok önemli bir sorun haline geldi. Scott: “İşimizi çok yavaşlattı, zaten zamana karşı savaşıyorduk.” dedi.
Verizon Media sözcüsü şirketin neden gönüllülerin endişelerine çözüm getirmeye isteksiz olduğuna cevap vermedi ve konuyu tekrar “premium güvenilir içerik” odağına getirdi. Bir bakıma anlaşılabilir bir düşünce. Yahoo Answers’daki konuşmalara göz gezdirince gerçekten de içeriğin çok kaliteli olmadığını anlayabiliyorsunuz. Bunun yanında Yahoo bunların toptan çöp olduğuna karar verdi. Andy Baio gibi kişilerin kabul edemediği de çok kalitelilerin arasındaki en uyduruk içeriğin bile tarihi değeri olduğunun görülmemesi.
Yahoo için “Bir bebek nasıl oluşur?”, “Bebekler hayaletleri görebilir mi?”, ya da “Bebek sahibi olmak için çok mu yaşlıyım?” gibi içeriklerin anlık borsa ekranından, çirkin bir fonttan, yan barda beliren bir flaş haberden ya da hava durumu göstergesinden bir farkı yok. Baio bu durumu: “Yahoo için fark etmiyor. İnsanlar ilgi göstermiyorsa, kapat gitsin.” şeklinde ifade ediyor.
