YENİ MEDYA ÇALIŞMALARI VI. ULUSAL KONGRE

“Mukavemet”

Son on-yirmi yıldan beri, hayatının ayrılmaz bir parçası haline gelen internet ve sayısal ağlarla ilişkisi bağlamında sıradan yurttaş ve internet kullanıcısı pek çok farklı konu başlığında ciddi bir mukavemet sınavı veriyor. Kişisel iletişim konusunda pek çok yenilik ve olanak sunan haberleşme uygulamaları, aynı zamanda yurttaşın mahremiyetini ihlal etme konusunda sınır tanımıyor. Kitlesel haberleşme konusunda konvansiyonel kitle iletişim araçlarıyla kıyaslanamayacak kadar karşılıklı etkileşim olanakları sunan sosyal ağlar, aynı zamanda algoritmaların yarattığı filtre balonlarıyla yurttaşları birbirine benzeyen küçük gruplar halinde yankı odalarına hapsediyor. Bu hapis yaşamı, toplumsal alandaki farklı gruplar arasındaki iletişim ve etkileşimi neredeyse imkânsız hale getirip, toplumu apayrı gerçekliklere inanan kutuplara ayırıyor. Doksanlı yılların ortalarında enformasyonun sınırsız akışı ve olağanüstü hızlı iletişim sayesinde, demokratik kültürün olmazsa olmaz unsuru olan siyasal katılımı pekiştireceği umulan internet bugün yanlış, manipülatif, yalan, spekülatif olanlar da dahil olmak üzere sınırsız bir enformasyon akışını mümkün kılıyor. Ne var ki bu kadar yoğun bir enformasyon akışı içinde, yalan ve manipülatif olanı doğru ve gerçek olandan ayırt etmek giderek zorlaşıyor. Bugün sıradan kullanıcı, pek çok diğer sorunun yanı sıra, gerçek olanı yanıltıcı bilgiden ayırt etme konusunda da bir mukavemet sınavı veriyor. Üstelik bu tür yalan haberlerin çoğunun müsebbibi olan otoriter yönetimler, internet ortamındaki yalan ve yanıltıcı haberlerle mücadele etme bahanesiyle haberleşme ve iletişim hakkını gasp edecek yasal düzenlemeler yapma girişiminde bulunuyor. Böylece sıradan yurttaşı ve kullanıcıları hem yalan haberi doğrudan ayırmak hem de bu tür baskılara direnmek konusunda çok yönlü mukavemet geliştirme zorunluluğu bekliyor.

Yeni Medya Kongre’sinin altıncısı için, sayısal iletişim ağlarının yarattığı olanaklara rağmen yol açtığı içinden çıkılmaz sorunlara bireysel, toplumsal, örgütsel düzeyde çok yönlü mukavemet yol ve yordamları üzerine odaklanmanın gerekliliğinden hareketle yola çıktık. Mukavemeti günümüz Türkçesine çevirmeye kalkıştığımız anda tek bir sözcükle ifade etmenin mümkün olmadığını görüyoruz. Diğer yandan da mekanik biliminin bir alt dalı olarak da karşımıza çıkan mukavemeti, tek tek sözcüklerle ifade etmek istediğimiz zaman karşımıza birkaç sözcük çıkıyor: Direnç, güç, azim, kararlılık, güçlü durma. Doğa bilimleri açısından karşımıza çıkan tanımına göz attığımız zaman da bu sözcüklerin tam olarak ne anlama geldiğini anlayabiliyoruz: Cisimlerin çeşitli dış etkiler ve bu dış etkilerin neden olduğu iç kuvvetler karşısında gösterecekleri davranış biçimini inceleyen bilim dalı. Bu doğa bilimsel tanımı, sosyal bilimler alanına uyarladığımız zaman da hemen hemen aynı anlamla karşılaşıyoruz: Bir öznenin dış baskılar ve bu dış baskıların neden olduğu içsel irade karşısında göstereceği davranış biçimi.

Günümüzde internet ve sosyal ağların yarattığı olanaklar, bir yandan da sıradan kullanıcıya sonsuz bir görünür olma ve temaşa fırsatı sunuyor. Bu temaşa fırsatı, görünür olma ve her yaptığını sergileme arzusunu her geçen gün daha da sınırsız hale getiriyor. Öyle ki, bu arzuyu ne dini kurallar ve yasaklar ne de içsel irade bastırabiliyor. En dindarından en sekülerine en püriteninden en liberaline kadar her kullanıcı en mahrem hallerini, en özel anlarını ve en gizli bilgilerini internet ortamında “korkmadan” ifşa edebiliyor veya sıradan bir web sitesine üye olduğu zaman sorgulamadan en mahrem bilgilerini verebiliyor. Bu bir anlamda Byung Chul Han’ın Şeffaflık Toplumu olarak tanımladığı toplumun içinde şeffaflığın bizatihi tahakküm aracına dönüştüğü bir hali beraberinde getiriyor. Bu içsel arzuya, hem sosyal ağların kullanıcı bilgilerini depolama ve bu bilgiler ışığında reklam ve tanıtımın kişiselleştirilmesi eğiliminin yaygınlaşmasıyla dışsal bir zorunluluk eşlik ediyor. Bugün sıradan kullanıcı, içsel temaşa arzusu ile büyük verinin sıradan nesnesi olmanın getirdiği dışsal baskı arasında sıkışmış durumda. Ne var ki, bu cenderenin içinde sıkışmış sıradan yurttaş, giderek haklarından bihaber ve uzak hale geliyor. Bu hakların önde gelenleri de mahremiyet ve güvenlik. Güvenlik kavramı, her ne kadar ilk bakışta otoriter yönetimlerin devlet güvenliği kavramını çağrıştırsa da, “kişisel verilerin güvenliği” şeklinde algılanmalı. Ancak bu bağlamda işin içine sıradan kullanıcı açısından bir mukavemet cephesi daha açılıyor: Devletin kişisel ve kitlesel iletişimi, haberleşmeyi kısıtlamak için “kişisel verilerin güvenliği” konusunu araçsallaştırma isteği. Böylece günümüz kullanıcısı açısından içsel temaşa arzusu, platformların kullanıcıyı büyük veri nesnesi yapma isteği ve otoriter yönetimlerin farklı seslerin çıkmasını engellemek için bilgi akışını denetleme isteği olmak üzere üçlü bir mukavemet cephesi açılmış durumda.

Bugün, Covid-19 salgınının da etkili olduğu, hızlı bir dönüşüm yaşıyoruz. İletişim araçları, gazetecilik, haberleşme, siyasal katılım, toplumsal eylemlilikler, çalışma yaşamı, eğitim, kültür ve sanat, ekonomi gibi pek çok alanda gelecekte nasıl işleyiş pratikleri ile karşılaşacağımıza dair çok yönlü muğlaklıklarla karşı karşıyayız. Bu muğlaklıklar bir yandan otoriter yönetimler açısından fırsat alanları sunarken, diğer yandan bu otoriter yönetimler karşısında ortaya çıkacak direniş hatlarına da ilham veriyor. Bu kongrede yeni iletişim teknolojilerinin hızla dönüştüğü ve toplumsal olarak da hızlı bir değişime yol açtığı bu dönemi, mukavemet çerçevesinden değerlendirmeyi düşünüyoruz. Yapılacak değerlendirmelerde temel odağımızın mukavemet olmasının en önemli nedeni, bir zamanlar fırsat alanları olarak görülen yeni iletişim imkânlarının artık günümüzde sıradan yurttaşın direncini kıran unsurlar haline gelmiş olmasıdır. Bu çerçevede, önerilecek bildirilerin kesişebileceği potansiyel başlıklar olarak şunlar öne çıkıyor:

Başlıklar:

Yeni medyanın yarattığı yeni direniş pratikleri
Yeni medyanın yarattığı yeni denetleme pratikleri
Yeni medya çağında temaşa arzusu
Platformların yankı odalarından kaçış
Filtre balonları ve kutuplaşmış toplum
Yeni medya çağında infodemiyle mücadele pratikleri
Yeni medya çağında çok yönlü denetime direniş yöntemleri
Yeni medya ve sosyal ağların düzenlenmesine aktif katılım
Açık ve özgür yazılım, açık erişim olanakları
Savunuculuk ve hak arayışı esnasında kullanılabilecek yeni medya araçları ve olanakları
Geçiş adaleti esnasında direnci sağlayan yeni medya odaklı mekanizmalar
Hesap verebilirlik, denetim ve örgütlerin özdüşünümsel değerlendirmeleri için yeni medyanın sağladığı farklı olanaklar
İttifaklar kurma, farklı fikirler için alan açma ve “kendi yerelinde yaparak öğrenme” (local do-it-yourself) hareketini canlandırma
Mukavemet söylemi ve buna bağlı özerk yeni bir “şiddetsiz dil” oluşturmada yeni medyanın önemi
Sayısal eşitsizlikler vs sayısal içerme
Farklı coğrafyalardan yukarıdaki konu başlıklarında örnekler ve Türkiye için öneriler ve olanaklar