Erkan Saka
Bir Zamanlar İnsanları Yapay Zekadan Çok Daha Fazla Korkutan 8 İcat
Yazan: Carlyn Beccia
Orijinali Görüntüle
Dikiş makineleri bir zamanlar kadınları seks düşkünü dişi şeytanlara dönüştürüyordu ve tuvaletler bok patlatan kabuslardı.
1939’da önde gelen fizikçiler Albert Einstein’ı Başkan Roosevelt’e atom enerjisiyle ilgili yaklaşan tehlikelere karşı uyaran bir mektup göndermeye ikna ettiler. Einsten’ın E = mc2 denklemi atom enerjisini teorik olarak mümkün kılsa da, hiçbir zaman bir atom bombası projesi üzerinde çalışmadı. Yine de Einstein, yanlış ellere geçen büyük bir uranyum kütlesinin yıkıcı bir nükleer zincirleme reaksiyona neden olabileceğinden korkuyordu.
Korkularının bazıları temelsizdi. Einstein daha sonra Newsweek’e verdiği bir röportajda, “Almanların atom bombası üretmeyi başaramayacağını bilseydi” o mektubu asla imzalamayacağını söyledi.
Elbette hepimiz bu yeni teknoloji hikayesinin nasıl sona erdiğini biliyoruz. 6 Ağustos 1945’te ABD, Japonya’nın Hiroşima kentine bir nükleer silah atarken Oppenheimer, “Artık dünyaların yok edicisi Ölüm oldum” diye düşündü.
Bugün, dünyaların yeni bir yok edicisi var: Yapay Zeka. Geçtiğimiz günlerde, aralarında Elon Musk’ın da bulunduğu 3000’den fazla Yapay Zeka lideri korkularını internetin duvarlarına çiviledi. Mektupta, güvenlik önlemleri alınana kadar Yapay Zeka konusunda altı aylık bir moratoryum talep edildi. Mektupta ayrıca, “böyle bir duraklama hızlı bir şekilde yürürlüğe konamazsa, hükümetlerin devreye girmesi ve bir moratoryum başlatması gerektiği” belirtiliyor.
Şimdiye kadar kimse duraklatma düğmesini bulamadı.
Her ne kadar yapay zeka akla hayali Cesur Yeni Dünya kabuslarını getirse de, yeni teknolojilerle ilgili korkular yeni değil. Aşağıda bir zamanlar kendi paylarına düşen dramlara neden olan günlük eşyalar yer almaktadır.
Alexander Graham Bell 1876’da devrim niteliğindeki telefonunu piyasaya sürdüğünde, dünya buna tam olarak hazır değildi.
Sosyal eleştirmenler bu yeni moda konuşma cihazının günlük konuşmalarda, özellikle de kadınlarla ilgili olarak kullanılması fikriyle alay ettiler. Hatta bir eleştirmen “aptal kadınlar arasında boş laf alışverişi” için kullanılmaması gerektiği konusunda uyarıda bulundu. Çünkü, bilirsiniz, kadınların söyleyecek önemli bir şeyleri olamazdı.
İşadamları da telefonun dezavantajlarını görmekte gecikmedi. Eşlerinin hattı tekeline alacağından ve önemli iş görüşmelerinin yapılmasını engelleyeceğinden korkuyorlardı.
Ebeveynler, telefonun gençleri kaba ve yüz yüze iletişim kuramaz hale getireceğinden endişe ediyordu. Ve yerel telefon şirketleri telefon görüşmeleri sırasında küfürlü konuşmayı yasaklayan şehir yasaları için lobi yaptı ve kazandı. Her nasılsa, bu tutmadı.
Telefondan en çok korkulan şey, sosyal adabın ölümü olarak görülmesiydi. Birini telefonla akşam yemeğine davet etmek bile barbarlık olarak görülüyordu. Bunun nedeni mesajlaşma bağımlıları arasında yankı bulacaktır. Sesli davetler, davet sahibini zor durumda bırakır ve kendini bir hödük gibi hissetmeden reddetmeyi zorlaştırır.
Yani, birini telefonda reddetmek? Skandal! Bugünlerde insanları hayalet gibi takip ediyor ya da mesajlarını hiç almamış gibi davranıyoruz.
Fotoğrafçılık – Ruhları Çalan Gerçek Olmayan Sanat
Bir asırdan fazla bir süre önce, sanat tartışmaları bugünün yapay zeka tarafından üretilen sanat tartışmalarına benzerdi. Charles Baudelaire 1859 tarihli “1859 Salonu” adlı makalesinde fotoğrafçılığı “her ressam adayının, çalışmalarını tamamlamak için çok yetersiz ya da çok tembel olan her ressamın sığınağı….” olarak tanımlıyordu. Başka bir deyişle, fotoğrafçılık gerçek sanat değildi çünkü görüntüyü açlık çeken bir sanatçı yerine bir makine yakalamıştı.
Baudelaire klasik bir erken evlat edinme hatası yapıyordu – estetiğe züppece itaatin kolaylığa galip geleceğini varsayıyordu. Nadiren öyle olur. Bu durumda, bir kamera bunu daha hızlı, daha ucuz ve daha doğru bir şekilde yapabilecekken, neden bir sanatçının hiperrealist fırça darbeleriyle benzerliğinizi yakalaması için saatlerce oturasınız ki?
Sanatçılar doğal olarak paniğe kapıldı. Elbette fotoğrafçılık tüm sanatçıları işsiz bırakmadı, sadece gerçekçi portre sanatçılarını işsiz bıraktı. Teknoloji her zaman birilerinin yerini alır.
Ancak bugün bütün gece selfie çekmeyi aklımızdan bile geçirmezken, bazı kültürler fotoğrafın ruhunuzu çalabileceğine inanıyordu. Düşündüğünüzde mantıklı geliyor. Fotoğraftan önce, kendimizi kavramak için sadece aynalarımız vardı. Fotoğraf, ayna görüntümüzü ilk kez seri olarak üretmemizi ve paylaşmamızı sağladı. Bu birçok kişiye büyücülük gibi gelmiş olmalı.
Bugün çoğu insan bir kişinin fotoğrafını, o kişinin kendisinden daha sık görüyor. Yani bir bakıma fotoğraf bazı ruhları çaldı.
Sifonlu Tuvaletler: Viktoryenlerin Ödünü Koparmak
Bu, insanlığın büyük bir kısmının çözmeye çalıştığı bir bilmecedir – bir pisliğin güvenli sayılabilmesi için ne kadar uzağa atılması gerekir? Tarihin büyük bölümünde, yeterince uzağa değil.
İnsanlık doğru yönde ilerlemeye başladı. Dört bin beş yüz yıl önce, Bronz Çağı Pakistan’ında, varlıklı evlerde, atıkları evlerden uzaktaki fosseptik çukurlarına iten bir boru ağıyla birbirine bağlanan tuvaletler bulunuyordu. Daha sonra yokuş aşağı gittik ve lazımlıklara, mutfak köşelerine ve çalılıklara sıçmayı tercih ettik.
Asıl sorun güvenli bir kanalizasyon sisteminin geliştirilmesiydi. On sekizinci yüzyılın büyük bölümünde dışkılar evin altında ya da yakınında bulunan dev bir fosseptikte toplanıyordu. Elbette kimse metan gazının tehlikelerini bilmiyordu. Neyse ki Viktorya dönemi insanları bu dersi zor yoldan öğrendiler – yüzlerinde patlayan bokla.
Patlayan tuvaletlerle ilgili hikayeler uydurma gibi görünebilir, ancak bunlar yaşandı (ve bugün hala yaşanıyor). Yanıcı gazlar evlere kadar yükseldi ve basit bir mum aleviyle… bom. Gerçekten boktan bir gün geçiriyordunuz.
Bu arada, Viktoryenlerin korkması gereken şey koleraydı. Atıklar nehirlere ve akarsulara kanalize edildiğinde, halkın içme suyu gerçek bir hastalık Petri kabına dönüştü.
Tek kirli korku zararsız tuvalet değildi. 1936’da seksolog Norman Haire taharet musluğunu “günahın sembolü” olarak adlandırdı. Bu varsayımda yalnız değildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Avrupa’da görev yapan Amerikan askerleri taharet musluklarını sadece genelevlerde görüyordu, bu yüzden daha hijyenik bir tuvaleti seks işçiliğiyle ilişkilendirmeye başladılar.
Bugün bide Avrupa ve Asya’nın büyük bölümünde her yerde bulunurken, Amerikalılar hala popo yıkama konusunda titiz davranmaya devam ediyor.
O İnsanlık Dışı Sabun
1850 yılında Dr. Semmelweis anne ölüm oranlarını incelediğinde, ölümlerin doktorlar tarafından işletilen hastanelerde ebeler tarafından işletilen evlere kıyasla 10 ila 20 kat daha fazla olduğunu tespit etti. Dr. Ignaz Semmelweis bunun nedenini keşfetti. Doktorlar, her annenin on yaşındaki çocuğuna yapmasını tembihlediği şeyi yapmıyordu: ellerini yıkamak. (Ebelerin çoğu daha iyi biliyordu ve yüzyıllar boyunca temel hijyen uygulamalarını aktardılar).
Mikrop teorisinin keşfinden önce, hijyen hadım edici olarak görülüyordu. Göğüslerine kan ve irin bulaşmış doktorlar kahramandı. Temiz doktorlar korkaktı. Bu yüzden pek çok cerrah kadavraları parçalara ayırmaktan, ellerindeki ceset parçalarını yıkamadan bebek doğurtmaya geçti. Sonuç olarak, pek çok hamile kadın, bazı çok erkek doktorların ellerinde acı verici lohusalık ateşi ve sepsisten öldü.
Ancak Semmelweis meslektaşlarıyla yüzleştiğinde teorileriyle alay edildi ve sonunda tıp camiasından dışlandı. Bu bir kibir dersidir. Semmelweis’in haklı olabilmesi için, hekimlerin “zarar vermeme” konusunda başarısız olduklarını kabul etmeleri gerekir.
Joseph Lister 1865 yılında antisepsi sistemine öncülük edene kadar tıp camiası mikrop teorisini nihayet kabul etti ve el yıkama korkulan değil beklenen bir şey haline geldi.
Elektrik Kızartması Beyinler
Elektrik ilk keşfedildiğinde “melekler için eğlence” olarak adlandırıldı çünkü çoğunlukla kitleleri eğlendirmek için ucuz bir salon numarası olarak tanıtıldı. Ancak statik yüklü oğlanlar ve kadınlardan gelen elektrikli öpücükler, mucitler bu meleği kullanmaya çalışana kadar oyunlarda eğlenceliydi.
1879’da Thomas Edison ilk akkor ampulü geliştirdi ve evlerde devrim yaratma potansiyelini gördü… tabii halkın bundan korkmasını engelleyebilirse. Edison’un şirketinin, Doğru Akımın üstünlüğünü göstermek için çarpık bir tanıtım gösterisi olarak köpekleri ve kedileri halka açık bir şekilde elektrikle öldürmesi meseleye yardımcı olmadı. Evet, bunu tartışmak gerek.
Elektrik evlere girdiğinde, çoğu insan öldürücü olmayan huzurlu mumlarından ve kirli gaz aydınlatmalarından vazgeçmeye pek de hevesli değildi.
Beyaz Saray’a elektrik düğmeleri takıldığında bile, Başkan Benjamin Harrison elektrikten o kadar korkuyordu ki, personeline elektrik düğmelerini kendisi için açtırıp kapattırıyordu. Bir de elektrik düğmesi açma-kapama işine sahip olduğunuzu düşünün. Biz de Trump’ın fast food teslimatçılarının işinin zor olduğunu düşünüyorduk.
Harrison’ın savunmasına göre, elektrikten korkmak için bir nedeni vardı. Elektrik evlere ilk girdiğinde kimse ne yaptığını bilmiyordu. Kablolar topraklanmamıştı, bu yüzden sık sık yangın çıkıyordu. Çoğu evin kendi jeneratörüne ihtiyacı vardı, bu yüzden çok pahalıydı. Ve birçok erken gelişmiş çocuk parmaklarını korumasız vida prizlerine sokmaktan kendini alamadı. Bu sadece bir kez öğrenilecek bir ders.
Ancak tek korku elektrik çarpması değildi. 1911’de Dr. James Metcalfe tıp camiasını elektriğin nevrasteniye neden olduğu konusunda uyardı – yorgunluk, anksiyete, antisosyal eğilimler, baş ağrısı, sinirlilik ve genel kaçıklıkla kendini gösteren (bugün tanınmayan) tıbbi bir durum. Başka bir deyişle, elektrik insan beyni için fazla uyarıcıydı.
Bu, hızlı tempolu dünyamızda kulağa tanıdık gelmesi gereken bir argüman.
Dikiş Makinesi – İlk Seks Oyuncağı mı?
Mütevazı dikiş makinesinin pek çok mucidi olmuştur, ancak Fransız terzi Barthelemy Thimonnier, temel zincir dikişi oluşturan işlevsel bir dikiş makinesinin patentini alan ilk kişidir. Thimonnier, 1830 yılında Fransız ordusu için üniforma dikme görevi alarak ilk konfeksiyon fabrikasını açtı.
Ancak Fransız terziler, yerlerini bir makinenin almak üzere olduğunu fark ettiklerinde, Thimonnier’nin fabrikasını yakıp kül ettiler… hem de Thimonnier içindeyken. Thimonnier katliamdan kurtuldu ve başka bir fabrika inşa etti, ancak öfkeli bir kalabalık tekrar saldırdı ve ikinci fabrikasını da yok etti. Thimonnier yoksul bir evde beş parasız öldü.
1850’lere gelindiğinde, dikiş makineleri zahmetli el dikişinin yerini almıştı, ancak verimliliğin sağlıksız bir bedeli vardı – dikiş makineleri terzileri cinsel olarak tahrik ediyordu.
Şimdi benimle kalın çünkü bu biraz garip bir kıyaslama mantığı gerektirecek. İddiaya göre, ayak pedalının ritmik pompalanması terzilerin cinsel olarak çözülmesine neden oluyordu. (Tüm bu terli pompalamanın erkeklerin bobinlerini gerçekten de büktüğünü hayal edebilirsiniz…)
1866 yılında Fransız doktor Eugène Guibout, Paris Tıp Derneği’ne dikiş makinelerinin leucorrhoea – beyaz vajinal akıntıya neden olduğunu bildirdi. Modern iç çamaşırları henüz icat edilmemişti ve kadınlar o şeytani dikiş makineleriyle külotlarını mahvediyorlardı.
1895 yılına gelindiğinde, Krafft-Ebing, nefes kesici derecede hatalı Psychopathia Sexualis adlı eserinde dikiş makinelerinin kadınları (nefes nefese!) lezbiyenlere dönüştürdüğünü iddia etti. Krafft-Ebing’e göre dikiş makineleri ‘Erregung der Genitalen’ – cinsel organların uyarılmasına neden oluyordu. Tüm bu uyarılmayı diğer kadınlarla bir odada sıkışıp kalmakla eşleştirin ve bam… bir dakika dikiş dikerken, bir dakika sonra farklı bir tür penis hissediyorsunuz. (Bu benim son kötü dikiş kelime oyunumdu. Söz.)
Ama Thimonnier’in fabrikasını (iki kez) yakmalarına şaşmamalı. Bu azgın terzilerin yaşadığı eğlenceyi kıskanmış olmalılar.
Aristo benim türümü sevmezdi. Sadece kadın olduğum ve onun mantığına göre daha az dişe ve daha düşük IQ’ya sahip olduğum için değil, düşüncelerimi kağıda dökmeye cesaret ettiğim için de benim türümden uzak dururdu.
Aristoteles yazmanın konuşmaktan daha aşağı olduğuna inanıyordu çünkü yazmak hafızamızın zayıflamasına neden oluyordu. Aristoteles’e göre yazı aynı zamanda gerçek zamanlı yanıt verme yeteneğinden de yoksundu. Başka bir deyişle, bir kitap, birinin soru sormasına veya anlamı netleştirmesine olanak tanıyan açık bir diyalog değildir. Aristoteles’in Twitter’a erişimi olduğunu hayal edebiliyor musunuz? Adamın aklını kaçırması gerekirdi.
Birkaç yüzyıl ileri giderek Orta Çağ’a geldiğimizde kilise farklı bir nedenden ötürü kitaplardan pek hoşlanmıyordu. Çok fazla okumanın düşünmeye yol açabileceğine inanıyorlardı. Ve koyunlar takip etmeli, sorgulamamalı.
Ve sonra matbaa, kilisenin tartışılmaz hakimiyetine hümanist bir maymuncuk attı. Eğer kitaplar İngilizce olarak seri üretilir ve kolayca erişilebilir olursa, herhangi bir serseri otodidaktik bir filozof haline gelebilirdi. Güç ne zaman birkaç kişinin elinde toplansa, teknoloji bu hiyerarşiyi bozabilir.
Ancak on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda toplumun en çok korktuğu şey romanın yükselişiydi. İnsanlar romanların kadınların narin zihinlerini bozacağına ve onları “histerik” seks düşkünü perilere dönüştüreceğine inanıyordu. Doktorlar, roman okuyan kadınların hikayelere kendilerini o kadar kaptıracaklarını ve gerçeklikle bağlarını kopararak ev işlerini yapamaz hale geleceklerini iddia ediyorlardı. Tüyler ürpertici.
Bugün politikacılar artık kadınlara ne okuyacaklarını söyleyemiyorlar ama çocuk edebiyatını kontrol edebiliyorlar. Kitap yasağı insanlık kadar eski bir kertenkele beyin korkusudur – teknolojinin otoriteyi yıkma ve statükoyu bozma potansiyeli vardır.
Televizyonlar – Güvenli… Uzaktan
Belli bir yaş aralığındaysanız, dırdırcı büyükannenizin size televizyona bu kadar yakın oturmamanızı söylediğini hatırlayabilirsiniz. Ancak büyükannelerimiz zararsız bir teknolojiden korkan aşırı tepkisel Ludditler değildi. Televizyonlardan korkmak için sebepleri vardı.
Kargaşa 1967 yılında ilk renkli setlerin piyasaya sürülmesiyle başladı. Rutin testler yaklaşık 112.000 büyük ekran modelinin tehlikeli radyasyon yaydığını ortaya çıkardı. Bilim adamları, kullanıcıların ekranın önünden “en az altı fit” uzakta durmaları ve yanlardan, arkadan veya setin altından uzun süre maruz kalmaktan kaçınmaları halinde radyasyon miktarının bir sorun teşkil etmeyeceği konusunda halka güvence verdi. Bu güven verici.
Bugün çoğu bilim insanı televizyondan alınan radyasyon miktarının beyninizi kızartmayacağına inanıyor (Fox News izliyor olsanız bile). Ancak televizyonlarla ilgili tek korku radyasyon değildi.
Federal İletişim Komisyonu Başkanı Newton N. Minow, 1961 yılında Ulusal Yayıncılar Birliği’nde yaptığı bir konuşmada televizyonu insan bilincini olumsuz yönde etkileyecek “uçsuz bucaksız bir çorak arazi” olarak tanımladı. Yazar Ray Bradbury bile “aptal televizyonu” kınadı.
Andrew Postman 1985 yılında yazdığı Amusing Ourselves To Death (Kendimizi Ölümüne Eğlendirmek) adlı kitabında televizyonun nasıl dezenformasyona yol açabileceğini düşündü. Şöyle yazıyor: “Cehalet her zaman düzeltilebilir. Ama cehaleti bilgi olarak kabul edersek ne yaparız?”
İnternet çağında bu soruyu sormaktan asla vazgeçemeyebiliriz.
Bok patlatan ilk tuvaletten Chatbot’ların boktan konuşmalarına kadar, teknoloji her zaman şüphe, kuşku ve tiksintiyle karşılanmıştır.
Şimdiye kadar muhtemelen aynı basmakalıp argümanları duymuşsunuzdur, ancak tekrar etmekte fayda var. Teknoloji doğası gereği iyi ya da kötü değildir. O sadece bir araçtır. Ve her araç gibi, ilerleme ya da açgözlülük için kullanılabilir. Asıl korku teknolojinin kendisinden değil, onu kullananların niyetlerinden kaynaklanmalıdır.
