Erkan Saka
Üretken Yapay Zeka Neden Kitap Sektörünü Altüst Etmeyecek?
Elizabeth Minkel
20 Temmuz 2023
Orijinali Görüntüle
2023’ün ilk haftalarında, ChatGPT ve diğer yapay zeka araçlarıyla ilgili endişeler kamuoyundaki tartışmalarda önemli ölçüde artarken, Kitap Twitter’ının birbirine kenetlenmiş birçok köşesinden bir tweet geçti. “Her Kitabın bir Animasyonlu Kitaba dönüştürüldüğünü ve 10 kat daha ilgi çekici hale getirildiğini hayal edin” yazıyordu. “Bunu yapay zeka yapacak. Kindle ve Audible’ı altüst etmek için büyük bir fırsat.”
Tweet’in yazarı Gaurav Munjal, kendisini “Hindistan’ın en büyük öğrenme platformu” olarak tanıtan Unacademy’nin kurucularından ve dijital olarak canlandırılmış kitapların etkili öğretim araçları olabileceği eğitim teknolojisi bağlamında, önerisi belirli bir şekilde okunabilir. Ancak daha geniş bir kitle için, yapay zekanın “her” kitabı “10 kat daha ilgi çekici” hale getireceği yönündeki kapsamlı açıklama saçma, sorun arayan bir çözüm ve (örneğin bir film izlemek ya da oyun oynamak yerine) anlatı düzyazılarını okumayı seçen insanların bir şekilde sıkıldığı ya da üzerinde anlaşmaya varılmamış kitaplarıyla ilgilenmediği fikrine dayanan bir çözüm gibi görünüyordu. Tweet’i paylaşanların da gözlemlediği gibi, kitap sektöründeki pek çok “yıkıcı” okumayı sevmiyor gibi görünüyor.
Munjal, son aylarda kitap dünyasının radarına takılan ve kolektif tepkisini çeken pek çok teknoloji girişimcisinden biri. Aralarında en çok alay edilen Sudowrite’ın Story Engine (The Verge’den Adi Robertson tarafından nispeten kararsız bir incelemede “herkesin nefret ettiği yapay zeka roman yazma aracı” olarak adlandırıldı) olmak üzere, birçoğu yazma eylemini dönüştüreceğini vaat ettikleri yapay zeka “çözümlerini” pazarlıyordu. Story Engine, yazarlara sonradan düşünülmüş gibi davranarak ve varlığıyla, aşmaya çalıştığı sorunların yazma eyleminin kendisinin ayrılmaz bir parçası olmadığını öne sürerek hayal kırıklıklarına neden oldu.
Geçtiğimiz ay Andreessen Horowitz’in ortaklarından Justine Moore, Munjal’ın “yapay zeka ile canlandırılmış kitaplar” önerisine bir tür destek verdi. “En büyük üç fanfic sitesi -[Archive of Our Own], Fanfiction.net ve Wattpad- sadece ABD’de yıllık 3 milyarın üzerinde ziyaret alıyor” diye yazdı. “Durağan hikayeler okumak yerine karakterlerle sohbet edebilseydiniz bu pazarın ne kadar büyüyebileceğini hayal edin.” Başlık muhtemelen kullanıcıların kurgusal kahramanlar ve kötü adamlarla sohbet etmesini sağlayan bir girişim olan Character.ai’ye bir göndermeydi; Andreessen Horowitz Mart ayında şirket için 150 milyon dolarlık bir finansman turuna öncülük etti. Yorum ayrıca, büyük dil modellerinin (LLM’ler) fanfiction yazarlarının çalışmalarını (büyük ölçüde ücretsiz olarak yazılan ve paylaşılan) kazımış olabileceğinin ortaya çıkmasının ardından geldi ve birçok hayran topluluğunda (anlaşılabilir) bir kargaşaya neden oldu.
Fandom rol yapmanın onlarca yıldır popüler bir uygulama olduğu gerçeğini bir kenara bırakırsak, Moore’un açıklamaları teknolojinin anlatı düzyazısıyla olan eziyetli ilişkisinin bir damıtımı gibi geldi. “Sizin” hikayedeki bir karakter olduğunuz bir alt tür de dahil olmak üzere pek çok fanfiction türü var. Ancak bunlar yine de hikayelerdir, cümleler kasıtlı olarak yazılmış ve kendinizi yazar tarafından yazılmış bir anlatıda kaybetmenizi sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. “Hayran kurgusu okumanın cazibesini böylesine temelden yanlış anladığınızı hayal edin – daha geniş anlamda kurgu okumayı bir kenara bırakın,” diye yazdım onun başlığına yanıt olarak. İnsanların bir sayfa üzerinde sade ve eski sözcükleri okumaktan keyif almasının nesi bu kadar yanlış?
Teknoloji dünyası uzun zamandır okurların arzularını kendilerinden daha iyi anladığına inanıyor. Yıllar boyunca VC’ler kitapları ve onların yaratılması ve tüketilmesi etrafındaki yapıları altüst etme sözü verdiler. Bazıları yayıncılık endüstrisinin içinden geldi, ancak film ve TV dahil olmak üzere diğer sektörleri “altüst eden” meslektaşları gibi, çok daha fazlası gelmedi. Ve çoğunlukla, teknolojinin diğer endüstriler üzerindeki bazen şiddetli (ve genellikle olumsuz) etkilerine rağmen, kitap ve okuma ile ilgili girişimler çok fazla değişiklik yapamadı. İnsanlar hala kitap satın almaya devam ediyor, hatta her zamankinden daha fazla satın alıyorlar. Pandemi karantinaları satışlarda belki de şaşırtıcı olmayan bir patlama getirdi ve kısıtlamalar kalktıkça rakamlar düşse de, basılı kitap satışları 2022’de 2019’a göre yaklaşık yüzde 12 daha yüksekti ve sesli kitap satışları yıldan yıla çarpıcı bir şekilde artmaya devam ediyor.
Kitapların özellikle yıkıcı olmamasının bir nedeni, bir şeyleri “düzeltmek” isteyen insanların çoğunun aslında neyin bozuk olduğunu ifade edememesi olabilir – ister sektörün karşı karşıya olduğu gerçek sorunları (yani Amazon’un boğucu hakimiyeti) görememeleri, ister kitapların bir araç olarak özellikle eğlenceli olmadığı konusundaki ısrarları olsun. Yazar ve uzun süredir kitap endüstrisi gözlemcisi olan Maris Kreizman, “Bu, hakkında hiçbir şey bilmediğiniz, MBA için çalışırken çalışmış olabileceğiniz bir topluluğa gelip herhangi bir şeyde devrim yapabileceğinizi düşünmek kibirdir” diyor. “Teknoloji adamlarının yarattığı ve aslında sahip olmadığımız pek çok sahte sorun vardı.”
Örneğin, “Kitaplar için Netflix” için yapılan uzun sunumlar dizisini ele alalım – Netflix’in orijinal DVD’lerini posta yoluyla modelini, okuyucuların halk kütüphanesi varken kitapları ödünç almak için para ödeyecekleri varsayımı altında farklı bir ortam için yeniden uyarlayan fikirler. Publisher’s Weekly, şu anda 1.300’den fazla olan kitap girişimlerinin bir veritabanını tutuyor; birçoğu bozuk URL mezarlığının yanında “Kapalı” olarak işaretlenmiş durumda. Belirli demografileri veya türleri hedefleyen ya da meta veri veya üretim iş akışları gibi daha teknik konulara odaklanan pek çok pratik fikir vardı. Ancak kitapların kendilerini değiştirmek için önerilen daha pek çok yol vardı ve bunların çoğu gerçekten okumaktan zevk alan insanlar için hiçbir anlam ifade etmiyordu.
Kreizman, “Buna kurgu sevgisiyle ya da insanların neden kurgu okuduğunu anlayarak geldiklerini sanmıyorum,” diyor. “Eğer öyle olsalardı, kimsenin istemediği bu önerileri yapmazlardı.”
“10 kat daha ilgi çekici” kitle son yirmi yılda dalgalar halinde geldi ve sosyal medya, tabletler, sanal gerçeklik, NFT’ler ve yapay zeka gibi daha geniş teknoloji trendleriyle kıyıya vurdu. Bu teknoloji meraklıları, teknolojinin kitapları daha “eğlenceli” hale getirmesini bekleyen insanlarla dolu geniş, kullanılmamış bir pazar vaat ettiler ve herkes önceki abartılı girişimlerin aslında insanların okuma biçimini tamamen dönüştürmediğini görebilse bile, sizi en yeni trendi sıcakken yakalamaya teşvik eden bir tür enerji ile bildiriler sundular. İnteraktif kitaplarda ses efektleri ya da hikayenin belirli noktalarında devreye giren müzikler olabilir. NFT’ler okuyucuların bir karaktere “sahip olmalarını” sağlayabilir. Yapay zeka, okuyucuların durmaksızın kendi kitaplarını üretmelerine ya da belirli bir çerçeveyi ödünç alarak “statik hikayelerden” tamamen kaçınmalarına ve kendilerini doğrudan kurgusal bir dünyaya koymalarına izin verebilir.
Aslında insanların yaptığı şey yeni bir mecra yaratmak. Aslında romanın yerine geçmiyorlar; roman gibi ama farklı yeni bir şey yaratıyorlar ve eski biçimler devam ediyor.
Yapay zeka kitap dünyasında yeni bir oyuncu değil. Elektronik edebiyat sanatçıları ve akademisyenler onlarca yıldır çeşitli sanal ve yapay zeka biçimleriyle çalışıyorlar ve NaNoWriMo’dan sonra modellenen işbirlikçi bir meydan okuma olan Ulusal Roman Üretme Ayı 2013’ten beri var. Şu anda bile, kitap dünyasının çoğu yapay zeka destekli yazma araçlarını yüksek sesle reddederken, bazı yazarlar hala çok çeşitli sonuçlarla denemeler yapıyor. Ancak bu ısmarlama ve genellikle bir defaya mahsus projeler, teknoloji endüstrisinin okuma alanında devrim yaratma önerilerinden çok farklı; çünkü bu projeler hiçbir zaman geleneksel kitapların yerini almayı amaçlamadı.
Santa Barbara’daki California Üniversitesi’nde İngilizce yardımcı doçenti olan Jeremy Douglass, kariyerinin başlarında hipermetin kurgu üzerine yaptığı çalışmalardan gelecek yıl pop-up kitabın uzun tarihi üzerine vereceği derse, dipnot ve concordance gibi asırlık marjinallere kadar her şeyi örnek göstererek, “Pek çok interaktif hikaye anlatımı çok uzun zamandır devam ediyor” diyor. “Bu alanlar neredeyse her zaman çok eskidir, neredeyse her zaman yepyeni bir şeymiş gibi konuşulurlar ve yeni bir yöntemin icat edildiği pek fazla an olmamıştır.”
VC’nin yapay zekanın kitapları tamamen değiştireceği yönündeki iddialarına karşı Douglass, “evet ve” şeklinde bir duruş sergiliyor. “İnsanların yaptığı şey aslında yeni bir mecra yaratmak. Aslında romanın yerini almıyorlar; roman gibi ama farklı yeni bir şey yarattılar ve eski biçimler devam etti. Film ve oyun endüstrilerinin çabalarına rağmen ben hala radyo dinliyorum.”
Teknoloji girişimcileri nadiren “evet, ve” fikirlerini ortaya atarlar. Onlara göre, yeni teknolojiler şu anda var olanı geliştirecek ve sonunda destekleyecektir. Etkileşimli kurgunun pek çok biçimine duyduğu ilgiye rağmen Douglass, çoğu kitabın bir yapay zeka uygulamasından faydalanacağından şüphe duyuyor.
“Kasıtlı olmayan son derece zevkli estetik sistemler var” diyor. “Ama Malcolm X’in Otobiyografisi’ni ya da Yemek Yapma Sevinci’ni okurken ne sıklıkla ‘Keşke bir sohbet robotu bunu anında zenginleştirebilseydi’ diye düşünüyorum? Kısmen de olsa bazı iletişimlerin son derece kasıtlı olduğu gerçeği var ve bu da zevkin bir parçası. El yapımıdır, özeldir, bir vizyonu vardır.”
Bu, Douglass’ın edebiyatta yapay zeka için hiç iştah olmadığını düşündüğü anlamına gelmiyor – ama bu “muhtemelen pastanın çok küçük bir dilimi. Yani ‘tüm kitaplar’ dediğinizde? Neredeyse kesinlikle hayır. Aynı nedenle yüzde 100 açılır kitap okumuyoruz ya da tüm kitaplarımızı YouTube’da izlemiyoruz ya da aklınıza gelebilecek başka bir şey yapmıyoruz. İnsanlar bunu da yapıyor ama bu ekstra bir şey.”
Bu küçük pasta diliminin tam olarak ne kadar büyük olacağı, halkın anlık romanlara, karakterlerle sohbet etmeye ya da dijital kütüphanenizdeki herhangi bir kitabı canlandıracak bir düğmeye basmaya olan iştahı gibi görülecek. Ancak bu isteklerin büyük olasılıkla yukarıdan aşağıya değil, okuyucuların kendilerinden gelmesi gerekecek. Douglass, “Eğer araçları herkese verirseniz, ki bu risk sermayesine rağmen olduğu kadar risk sermayesi sayesinde de oluyor, insanlar bunu ne için istediklerini bulacaklardır ve bu genellikle mucitlerin ve yatırımcıların düşündüğü şey değildir” diyor. “Çoğu zaman bu onların ilk 10 tahmin listesinde bile yer almıyor. Kişiye ve türe göre inanılmaz derecede spesifiktir.”
Yayıncılığın yakın geçmişinde, dijital araçların insanların analog günlerde tahmin edemeyeceğimiz şeyler yaratmasına izin verdiği pek çok örnek var: örneğin, kendi kendine yayınlanan son derece niş romantizmin muazzam çeşitliliği veya neredeyse tamamen çevrimiçi fanfiction dünyasındaki yapısal çeşitlilik ve biçimsel yenilik.
Ancak teknoloji endüstrisi okuyuculara bozuk olmayan şeyleri “düzeltmenin” yollarıyla yaklaştığında, önerileri her zaman boşa çıkacaktır – ve şu anda, sade okuma hala çok sayıda insan için işe yarıyor, birçoğu kitapları kaçmak ve bir süreliğine ana karakter olmamak istedikleri için alıyor. Kreizman, “Bu iyi bir şey” diyor. Yapay zekaya inananlar bu teknolojinin her şeyi değiştireceği vaatleriyle ortalığı kasıp kavururken, kaç tane yıkıcının gelip geçtiğini hatırlamakta fayda var. Kreizman, “Bu arada, teknoloji kardeşleri hala şarap ve yemek için VC’ler bulacak ve saçmalıklara daha fazla para harcayacaklar” diye tahmin ediyor. Peki ya geri kalanımız için? Biz sadece okumaya devam edeceğiz.
