Mahlas ya da müstear isim kullanımı hem basın dünyasında hem de edebiyat dünyasında yüzyıllardır var olan bir gelenek. Özellikle bu gelenek gazetecilikte yazarların veya görüşlerini paylaşan kişilerin kimliklerini gizlemek, hassas konuları özgürce ele almak ve de farklı bir edebi persona yaratmak için başvurduğu tarihsel bir uygulama olarak bilinir.
Bu arada Voltaire gibi düşünürlerde siyasi muhaliflerinden korunmak, sansürden kaçınmak ve de fikirlerini yaymak için bu yöntemi geçmişte benimsemişler. Günümüzde ise özellikle Belarus, İran, Çin ve Rusya gibi otoriter rejimlerde çalışan gazeteciler misilleme korkusuyla gerçek kimliklerini gizlemeye çalışıyor.
Fakat bu pratik, şeffaflık, güvenilirlik ve hesap verebilirlik gibi gazetecilik etiğinin temel ilkeleriyle çelişebileceği ihtimali sebebiyle tartışmalı bir yöntemdir.
Türkiye’de yakın zamanda Lara K. Mangan müstear isimiyle psikolog olduğu paylaşılan ve de eskiden Fethullahçı olduğu söylenilen bir kişinin gazeteci Ruşen Çakır’ın sahibi olduğu Medyascope platformuna yazı yazması sosyal medyada gündem oldu ve çokça tartışıldı. Bu yazıda hem yaşanan tartışmanın detaylarını hem de gazetecilikte mahlas veya müstear isim kullanımının kurallarını ve etik boyutlarını ele alacağım.
Lara K. Mangan Tartışması
Türkiye’de de yakın zaman Medyascope platformunda Fethullahçı yapılanmayla geçmişte bağlantılı olduğu bilenen Lara K. Mangan’ın müstear bir isimle, 29 Mayıs 2025’te yayımlanan yazısında, Gökhan Bacık’ın devlet- cemaat ilişilerine dair “siyasi çözüm” önerisine dair psikolojik perspektifle yazı yazması sosyal medyada çok tartışıldı. Hatta aynı ismin ABD’de yaşayan gazeteci Ahmet Dönmez’e görüntülü röportaj vermiş olması tartışmaları daha da alevlendirdi. Kimileri, yazarın geçmişte Fethullahçı yapılanmayla bağlantılı olması ve yazının hassas doğası sebebiyle mahlas kullanmasını meşru bulurken, diğerleri, şeffaflık eksikliğinin okuyucu güvenini zedelediğini öne sürmüştür.
Müstear isim kullanımı da muhtemelen yazarın güvenliği ve konunun hassas olmasından kaynaklı tercih edilmiştir. Ancak Medyascope, yazarın kimliğini editörlerin bildiğini garanti etsede yazıda müstear isim kullanımının gerekçesini okuyucularına açıkça belirtmedi. Mangan olayı, Türkiye’de mahlas veya müstear isim kullanımının gazetecilik açısından etik boyutlarını tartışmaya açtı.
Fethullahçı yapılanma gibi hassas bir konuda yazan bir kişinin müstear isim kullanması, misilleme korkusunu azaltabilir. Ancak okuyucuların yazara ve platforma duyduğu güveni sorgulamalarına yol açabilir. Medyascope’un bağımsız ve çoğulcu yayıncılık anlayışı, bu tür tartışmalara alan açsada, müstear isim kullanımının daha şeffaf bir şekilde açıklanması, eleştirileri azaltabilirdi.
Ayrıca Medyascope platformu yakın zamanda Fethullahçı yapılanmayla bağlantılı isimlere ait yayımlanan mektuplarda kişilerin isminin değiştirildiğini de belirtmişti.
Gazetecilikte Müstear İsim Kullanmanın Etik Kuralları
Müstear isim kullanımı, genellikle haber mecralarının politikalarına ve yayın yaptıkları ülkenin yasal çerçevesine bağlıdır. Bu konuda öne çıkan kurallar ve uygulamalara gazeteciler çok dikkat etmelidir.
Öncellikle en önemli kural şöyle: Editöryel denetim ve şeffaflık. Haber mecraları okuyucularına veya izleyicilerine açıkça müstear isim kullandığını belirtmeli. Örneğin, “Bu makale yazarın güvenliği için müstear isimle yayımlanmıştır” gibi bir not eklenmeli. Bu yaklaşım şeffaflığı korurken yazarın gizliliğini de güvence altına almaktadır.
Müstear isim kullanımı, yazarın can ve mesleki güvenliği tehdit altındaysa ya da yazının kamu yararı taşıması durumunda da meşrudur. 2013 yılında Edward Snowden, ABD Ulusal Güvenlik Ajansı’nın (NSA) kitlesel gözetim programlarını ifşa etmişti. Birleşik Krallık merkezli The Guardian, Snowden’ın ve ilgili diğer kaynakların güvenliğini sağlamak için bu yöntemi kullanmıştı.
Öte taraftan müstear isim kullanımı, yazarın yasal sorumluluktan kaçmasına da izin vermez. Birleşik Krallık’ta, İftira Yasası (Defamation Act 2013), bireylerin karalama içeren içerikler hakkında yasal başvuruda bulunmalarına olanak tanır. Fakat, yazarın gerçek kimliği genellikle mahkeme tarafından talep ediliyor. Diğer bir deyişle mahkeme, mahlas veya müstear isim kullanan yazarı yasal sorumluluklardan kaçmak için sahte kimlik kullanmaya çalıştığı gerekçesiyle tespit edip gerçek kimliğini açıklama zorunluluğunu getirebiliyor. Bu nedenle mahlas kullanmak yasal sorumluluktan kaçmak anlamına gelmez.
ABD’de ise Birinci Anayasa Değişikliği (First Amendment), ifade özgürlüğünü korusada, mahlas veya müstear isim kullanımı telif hakkı veya karalama davalarında yazarın kimliğini ifşa etme zorunluluğunu ortadan kaldırmamaktadır.
Türkiye’de de benzer yasal süreçlerde mahkemeler, karalama, iftira ve benzeri suçlarla ilgili olarak, müstear isimle yazıyı yazan kişinin gerçek kimliğini öğrenme hakkına sahiptir. Özetle bu tür durumlar anonimlikten yararlanarak hukuki sorumluluktan kaçmanın mümkün olmadığına işaret ediyor.
Müstear isimle haber, yazı veya içerik yayımlayan mecralara son tavsiyelerim şöyle: Yayımlanacak olan içeriklerin doğruluğu bağımsız kaynaklar aracılığı ile doğrulanmalıdır. Committee to Project Journalists (CPJ), yazarların ve gazetecilerin güvenliği ve anonimliği konusunda önemli kaynaklar sunuyor. Yurt dışında International Fact-Checking Network (IFCN), PolitiFactn Türkiye’de de Malumatfuruş, Teyit gibi doğrulama platformları ya da araçları aracılığıyla içeriklerin doğru olup olmadığını kontrol etmek ya da ettirmek önemli. Dijital güvenliği sağlamak açısından da Tor Project, Signal, ProtonMail, Privacy Badger, DuckDuckGo, RiseUp ve TutaNota.de gibi araçları da kullanmayı unutmayın.
Son olarak müstear isim kullanımı, gazeteciliğin hem bir özgürlük aracı hem de etik bir sınavıdır. Gelecekte dijital haber mecralarının ve sosyal medya plaformların yaygınlaşmasıyla, bu konunun daha da tartışılacağı açık. Dijital haber mecraları, müstear ya da mahlas isim kullanımına izin verirken yazarların güvenliğine, yasal duruma ve de gazetecilik ilkelerinin korunmasına dikkat edip önem vermeli. Bu uygulamanın sürdürülebilirliği için tüm bunlar gerekli.